Jorge Thielen Armand over La Soledad

World Cinema Amsterdam vertoont tussen 16 en 25 augustus arthousefilms uit alle windstreken. Zoals het veelgeprezen Venezolaanse La Soledad, een gedurfde combinatie van documentaire en fictie over een vervallen familiewoning in Caracas.

De vervallen villa ‘La Soledad’ in de Venezolaanse hoofdstad Caracas was decennialang de paradijselijke residentie van de overgrootmoeder van filmmaker Jorge Thielen Armand; een plek waar de familie dikwijls bijeenkwam. Na haar dood besluiten de erfgenamen dat dienstmeid Rosina er mag blijven wonen, mits ze het pand, omringd door een flinke lap grond, zal onderhouden.

Twintig jaar later blijkt er van die belofte weinig terecht te zijn gekomen: het statige pand is verworden tot een ruïne en dreigt gesloopt te worden, zodat de familie het land kan verkopen. Dit betekent voor Rosina en haar huisgenoten — kleinzoon José en zijn gezin — dat ze binnen afzienbare tijd op straat komen te staan.

In het magisch-realistische en bijzonder melancholische La Soledad representeert de gehavende familiewoning — een spirituele vrijhaven voor geesten en een plek van verborgen schatten — de aftakeling van Venezuela. Thielen Armand verbindt in zijn debuutfilm fictie en realiteit op vakkundige wijze door zijn personages (van de bewoners van La Soledad tot zijn eigen familie) gefictionaliseerde versies van zichzelf te laten spelen. Ook het verhaal is sterk verankerd in de werkelijkheid: Rosina en José wonen ook in het echte leven in de villa, en de familie van Thielen Armand heeft al enige tijd andere plannen met het landgoed.

Tijdens World Cinema Amsterdam vertelt Thielen Armand in Filmhuis Rialto over zijn keuze om een hybride film te maken tijdens de Venezolaanse crisis. “Aanvankelijk wilde ik een documentaire maken. Maar ik raakte geïnspireerd door de films van Roberto Minervini en Tim Sutton. Ik kwam in gesprek met mijn moeder over het huis, en hoorde al die verhalen over geesten, en over een verborgen goudschat. Het had iets mystieks. Dus ik dacht: het wordt een fictiefilm. Omdat ik documentairemaker ben, wilde ik werken met niet-professionele acteurs; het moest wel waarheidsgetrouw zijn. Ik was een film aan het maken over de crisissituatie in Venezuela, over een heden dat zeer voelbaar is voor Venezolanen. Een portret hiervan werkt alleen als het wordt getoond door de ogen van echte mensen.”

Waarom heb je ervoor gekozen om een persoonlijke film te maken? “Het is een manier om iets dat me is ontnomen toch te behouden, door verhalen over ruïnes en lege huizen te verbeelden. Venezuela en onze herinneringen aan het land zijn aan het verdwijnen: een laatste bezoek aan La Soledad, aan de ruïne, is als een begrafenis. Vastleggen wat er nog is en daar een film van maken, zodat het gearchiveerd kan worden. Het is het preserveren van nostalgie, en dat geeft me zowel fijne herinneringen en grote pijn.”

Is het moeilijk om je vrienden en familie te regisseren? “Aangezien ik uit de documentairewereld kom, was dit een experiment. Ik heb films van een aantal regisseurs bestudeerd die werken met niet-professionele acteurs, onder wie Abbas Kiarostami en Pedro Costa. Vervolgens kreeg ik advies van een acteercoach. Niet om de niet-professionele acteurs te leren hoe ze moeten acteren, maar juist om ze te leren hoe ze niet moeten acteren. Hun enige referentie is de telenovela [Latijns-Amerikaanse soapseries, OL]. Ik vertelde elke dag voordat we gingen filmen waar de scène over zou gaan en gaf de acteurs geheime aanwijzingen. Zo creëerden we spontane situaties waarin ze geconfronteerd worden met een realiteit die direct gekoppeld is aan hun eigen levens. En ik werkte met een kleine crew om een intieme sfeer te creëren. Ik wilde alle scènes filmen als een seksscène: alle overbodige crewleden moesten de set verlaten als ze hun apparatuur hadden neergezet. Ik bleef dan alleen over met de geluidsman en de cameraman.”

En dan is er in je film de zoektocht naar goud. Naar El Dorado. “Dat sprak me aan in politieke zin — de Venezolaanse mentaliteit van het zoeken naar een eenvoudige oplossing. Onze economie is voor 98 procent afhankelijk van oliewinning. Dat is waarom we verdoemd zijn. De zoektocht naar goud gaat over wanhoop en fantasie, het is verbonden met hoe je omgaat met een naargeestige realiteit waarin er geen voedsel en medicijnen voorhanden zijn. Dan ga je geloven in god, en in goud. Misschien bevindt het goud zich wel tussen de muren, misschien leven er wel geesten tussen de muren. Dat zijn de mechanismes waarmee je problemen dragelijk maakt.”

Gaat je familie het huis verkopen? “De situatie is drastisch veranderd. Na de opnames heeft mijn familie Rosina en José geholpen door een klein huis voor ze te kopen. Het leek erop dat mijn familie La Soledad terug zou krijgen, om te restaureren of te verkopen. Maar toen besloot José dat hij niet wilde verhuizen, met een nieuw conflict tot gevolg. De spanning is om te snijden en dat is de reden waarom ik de film nog niet heb uitgebracht in Venezuela: ik wil de bewoners van La Soledad en mijn familie niet in gevaar brengen. Dat is een moedwillige vorm van zelfcensuur.”

Hebben je familieleden de film al gezien? “Ja, ook dat was geen fijne ervaring. Sommige familieleden vinden dat ze worden neergezet als de bad guys. Mijn vader vond de film goed, en mijn oma wil de film niet zien omdat ze denkt dat die haar zal kwetsen.”

Dat bepaalde familieleden niet blij zijn met La Soledad wist je waarschijnlijk al toen je begon met filmen. Zie je het als jouw taak als kunstenaar om dan toch de waarheid te verbeelden? “Ik ben geïnteresseerd in de confrontatie, in het vastleggen van de waarheid. De film is dan ook een spiegel, niet alleen voor mijn familie, maar voor het hele land. Dat mag pijnlijk zijn. Een paar dagen geleden las ik een citaat van een filmmaker, wiens naam ik ben vergeten: ‘Ik maak films om te verontrusten, niet om te plezieren.’ Dus ja: ik heb een verontrustende film gemaakt.”

La Soledad is nog tweemaal te zien op WCA: dinsdag 21 augustus in De Balie en woensdag 22 augustus in Rialto.