Faouzi Bensaïdi

De Marokkaans-Franse regisseur Faouzi Bensaïdi (1967) gooit alle remmen los in zijn tweede film www: what a wonderful world. "Puristen zullen wel vinden dat ik teveel van het rechte pad afwijk."

We wrijven onze ogen uit: is dit een Marokkaanse film? Arabische artfilms zijn toch altijd realistische sociale drama’s? Waar zijn de zielige vrouwen in www: what a wonderful world? De arme Afrikaanse verschoppelingen? De kinderen zonder toekomst? Faouzi Bensaïdi, die vorig maand op het filmfestival in Rotterdam was, moet lachen. "Mijn film is inderdaad een buitenbeentje. We hebben in Marokko altijd dezelfde films gemaakt. Ze gaan over in elkaar geslagen vrouwen, mannelijke onderdrukkers en arme kinderen. Omdat het Westerse publiek zulke films wil zien, zijn we die veertig jaar blijven maken. Zo werkt het, want cinema draait om het verkopen van beelden. Ik heb niets tegen sociale drama’s, maar ze zoeken het te vaak in clichés. Het is tijd voor verandering. Marokko is veel complexer geworden. Mijn film weerspiegelt dat." Wat Bensaïdi wil vertellen? "Ik woon gemiddeld drie maanden in Parijs en een maand in Casablanca. Een paar jaar geleden zag ik in Casablanca internetcafés als paddestoelen uit de grond schieten. Ineens werd ik me bewust van de snelle technologische ontwikkeling in Marokko. Door het internet is het land verbonden met de hele wereld, maar ik zie een vreemde paradox. Internet wekt de suggestie dat de wereld één plek is geworden, maar dat is niet het geval. Marokkanen kunnen met iedereen internetten, maar niet naar Europa reizen. Ik noem dat fakeglobalisering. Over zulke contradicties gaat mijn film."

Hokjes en codes
Bensaïdi lukte het wel om Marokko te verlaten. "Ik wilde filmmaker worden in Marokko, maar in het begin van de jaren negentig was het onmogelijk er films gefinancierd te krijgen. Ik ben naar Frankrijk gegaan, omdat ik er geld kreeg voor korte films." Het bleef niet onopgemerkt: Bensaïdi won in 1998 een handvol prijzen voor de korte film la falaise. De volgende stap was de speelfilm mille mois (2003). "Ik was aangewezen op internationale coproducenten, want in Marokko krijg je maximaal driehonderdduizend euro voor een film. Begrijpelijk, want het totale jaarlijkse budget van het nationale filminstituut is vijf miljoen euro. In mille mois zit geld uit Frankrijk, België, Duitsland en Marokko." Ook www: what a wonderful world kon alleen als coproductie worden gemaakt. Bensaïdi zit er niet mee: "Ook regisseurs als Wong Kar-wai, Hou Hsiao-hsien en Kiarostami zijn gedwongen om coproducties te maken."
mille mois werd unaniem lovend ontvangen en won in Cannes de prijs voor het beste debuut. De film werd in vijftien Europese landen uitgebracht. Over Bensaïdi’s tweede film bestaat minder overeenstemming. Naast Marokko is www: what a wonderful world in slechts drie landen uitgebracht. Bensaïdi zoekt de verklaring in het experimentele karakter. "De film speelt met codes en genres. Dat is lastig voor mensen die op een conventionele manier naar films kijken. Ze moeten afstand doen van hun kijkgewoonten." Bensaïdi ziet weer een paradox: "We leven in een geglobaliseerde wereld, waarin we van alles kennis kunnen nemen, maar het filmpubliek wordt steeds conventioneler. Alles moet in hokjes passen. In veel landen zijn nauwelijks nog andere buitenlandse films te zien dan Amerikaanse. www: what a wonderful world is in Marokko met vijf kopieën uitgebracht, maar in Tunesië en Algerije is hij niet te zien."

Chaplin
Bensaïdi is teleurgesteld over de ontvangst van www: what a wonderful world, maar zal zijn opvattingen niet aanpassen. "Ik maak in de eerste plaats films voor mezelf. Ik doe wat ik vind dat ik moet doen. Ik wilde na mille mois een tegengestelde film maken, omdat ik niet aan één richting wil vastzitten. Ik wil verschillende dingen doen in mijn filmleven." Hij verdedigt zich tegen de kritiek van critici dat de film een allegaartje van invallen is. "Dat zeggen mensen die gefixeerd zijn op verhaaltjes. Ik vind stijl het belangrijkste en niet het verhaaltje. Mensen kunnen zeggen wat ze willen, maar de stijl is consistent." Die stijl ademt een sterk filmhistorisch bewustzijn en lijkt geïnspireerd door de zwijgende cinema. Bensaïdi beaamt het. "De zwijgende cinema was belangrijk voor mij. Ik was dol op Chaplin, Keaton en Laurel en Hardy." Naast deze komieken doet www: what a wonderful world sterk denken aan Tati. Een verkeersscène is bijna letterlijk gekopieerd uit playtime, maar de hele film ademt een Tati-sfeer. Het is geen toeval want Tati is Bensaïdi’s grote held. "Ik ontdekte hem toen ik net in Parijs woonde en een retrospectief van hem zag. Ik kende van de Marokkaanse televisie de Nouvelle Vague — films van Truffaut enzo — maar Tati was compleet nieuw. Zijn films bezorgden me een schok. Ze stonden zo dicht bij wat ik voelde en wilde doen." Wat dat was? "Tati is een briljante observator. Dat trekt mij aan." Trots memoreert hij een opmerking van een lid van de filmcommissie in Marokko. "Hij zei dat het script van www: what a wonderful world perfect het huidige Marokko weerspiegelt. Doordat ik deels in Parijs woon, zie ik misschien beter dan de mensen in Marokko wat er in het land verandert. Nieuwe uitdrukkingen en woorden vallen mij meteen op. Elke verandering neem ik waar."

Censuur
Bensaïdi’s gependel tussen Parijs en Casablanca roept de vraag op of hij zich een Marokkaanse of Franse filmmaker voelt. Het onderwerp kan hem niet boeien. Lachend: "Ik heb altijd problemen met geografie. Als student al was ik slecht in aardrijkskunde. Ik kom niet uit Marokko, maar uit mijn kindertijd." Liever praat hij over de weerslag op de censuur van de veranderingen in Marokko. "Anders dan filmmakers in veel Arabische landen kunnen Marokkaanse filmmakers behoorlijk hun gang gaan Wij hoeven onze scripts niet vooraf te laten beoordelen. Er is censuur op de vertoning, maar je kunt ver gaan. De naaktscènes in www: what a wonderful world waren geen probleem." Ook de realistische taal kwam er zonder problemen door. "In mijn film praten meiden met elkaar zoals in het echte leven. Dat is niet eerder voorgekomen in een Marokkaanse film. Wij zijn gewend aan films waarin iedereen altijd keurig en waardig praat." De veranderingen in Marokko fascineren Bensaïdi. "Wat gebeurt er als een land moderniseert dat jaren en jaren stilstond? De Marokkaanse samenleving ontwikkelt zich in twee tegengestelde richtingen. Er is een wilde moderniteit en een fundamentalistische beweging, die de andere kant op wil. Het zorgt voor enorme contradicties. Onder het volk bestaat geen overeenstemming over de juiste richting. Alles is in beweging. De uitkomst staat nog niet vast. Het is een interessante, maar ook onzekere tijd. Maar zo is het altijd in het leven: alles wat interessant is, brengt onzekerheid en gevaar mee."

Jos van der Burg