Eran Riklis over LEMON TREE

Bijna ondanks zichzelf maakte Eran Riklis weer een film over het conflict in het Midden-Oosten. Na the syrian bride dat zich op de Golanhoogte afspeelde, situeerde hij lemon tree op de Westbank. "Ik grap graag dat ik een pauze nodig heb van Israëlisch-Palestijnse onderwerpen", vertelde hij de Filmkrant in Brussel. "Maar een goed verhaal is nu eenmaal een goed verhaal."

Waar kwam de inspiratie voor lemon tree vandaan? Ik las een krantenbericht over een Palestijnse vrouw die een proces voerde tegen de Israëlische minister van Defensie. Na the syrian bride wilde ik graag weer met Hiam Abbass werken, en ik zag meteen dat dit verhaal perfect zou zijn voor haar. Suha Arraf en ik schreven het scenario. Het was relatief makkelijk omdat we Hiam vanaf het begin in gedachten hadden voor de rol van Salma.

Beschouwt u het als een politieke film? Sommige recensenten in Israël bekijken de film alleen vanuit de politieke invalshoek en vinden me dan té radicaal of niet radicaal genoeg. Ik word daar een beetje triest van. Het is een film over mensen die worden beïnvloed door de politiek. De beslissing van een minister, of een soldaat aan de wegblokkade, heeft een directe invloed op mensenlevens. Het gaat niet alleen om de manier waarop Israëli de Palestijnen behandelen, of de manier waarop de Palestijnen de Israëli behandelen. Het gaat om dat alles. Een jonge Israëlische soldaat die drie jaar moet dienen op de Westbank en iedere dag Palestijnen moet controleren bij een wegversperring, die is bij terugkeer niet meer dezelfde.

U kiest voor een sterke symboliek. Een Palestijnse, de vrouw van de Israëlische minister van Veiligheid, en een citroengaard in het midden… Mijn zorg was dat het te metaforisch zou worden. Ik wilde het menselijke verhaal vertellen achter de krantenkoppen. Mira ontdekt dat ze meer is dan de vrouw van de minister, en daardoor wordt ze zich opeens ook bewust van die Palestijnse vrouw die naast haar woont. Ik denk dat hetzelfde geldt voor Salma. Ze gaat op kruistocht om haar citroenbomen te beschermen, en ontdekt gaandeweg dat ze een volledig persoon is. Twee parallelle levens die elkaar slechts een heel kort moment kruisen. Ze zeggen niet veel, maar ze hebben wel een band. Die dingen gebeuren, niet noodzakelijkerwijs met ministervrouwen, maar veel mensen ontdekken leven aan de andere kant van de grens.

Communicatie… Ja, de film gaat over dialoog en het gebrek aan daaraan. Salma gaat naar de rechtbank, maar het kan niemand wat schelen. Ze is alleen. Ze is het zoveelste dossier. Voor mij is niet luisteren bijna gewelddadiger dan geweld. Als je met de gemiddelde Israëli praat zal die zeggen: ‘Ik heb niks tegen Arabieren’. Dat soort clichés. ‘Sommige van mijn beste vrienden zijn Arabier’. Het is net zoals in de film, wanneer de vrouw van de minister een feestje geeft met Arabisch eten en Palestijnse musici. Zelfs al is het een beetje oppervlakkig, toch denk ik: het zijn kleine stapjes. Het gevaarlijkste, voor iedere samenleving, is dat je ongeïnteresseerd raakt.

the syrian bride had veel humor. Had u hier ook een komedie van kunnen maken? Er zit wel humor in, zoals die soldaat in de wachttoren, maar het is inderdaad een wat triestere film. Toen ik lemon tree maakte voelde ik me pessimistisch. Er was veel geweld. Gelukkig heb ik uiteindelijk een balans gevonden, anders had ik de film niet kunnen maken. Acht jaar geleden maakte ik een documentaire met een Palestijnse politieman in Jericho. Je hebt daar een weg: als je aan de ene kant van de weg staat ben je in Israël, aan de andere kant van de weg ben je in Palestina. Die agent sprong lachend heen en weer: ‘Ik ben in Palestina!’ ‘Ik ben in Israël!’ Ik wilde dat er meer komedie was, maar bijna iedere dag wacht ons ergens een tragedie. Dat is deel van de chaos in het Midden-Oosten. Emotioneel word je voortdurend verschillende kanten opgetrokken.

Je weet niet of je moet lachen of huilen. Het probleem is dat de meeste mensen kiezen voor woede. Woede en wraak leiden alleen maar tot meer geweld. Als de keuze zou bestaan uit lachen of huilen, dat zou vooruitgang zijn.

Waarom die tweede verhaallijn rond de opbloeiende liefde tussen Salma en Ziad Duad? Er is dat cliché van de Palestijnse weduwe. Als ze boven de veertig is, kan ze van niemand meer houden. Dan is het over. Ik vond het leuk daarmee te breken. En Salma is een vrouw die risico’s durft te nemen. Ze vecht nota bene tegen Israël. Na tien jaar eenzaamheid gebeuren er opeens allerlei dingen in haar leven: ze gaat naar het gerecht en er is die man. Ik vond het logisch dat ze, als ze eenmaal in die energiestroom zit, daarvoor open zou staan. Maar zodra dat gebeurt, komt er iemand die haar waarschuwt. Ze proeft ervan, maar het is verboden. Het is ook een spiegelbeeld natuurlijk. Je ziet aan de ene kant de liefde van de minister en zijn vrouw die langzaam wegteert, en aan de andere kant wordt er iets opgebouwd. Ik vond het interessant, maar het was wel riskant.

Hoezo? Aan de Palestijnse kant worden mensen zenuwachtig. Het is nog steeds taboe, een weduwe die een affaire krijgt met een jongere man. Het gebeurt natuurlijk wel, maar niemand praat erover. Op een bepaalde, ik vind stereotype manier, verwachten mensen dat Salma een heldin zal zijn die ten strijd trekt tegen Israël, en daarom geen ander leven heeft.

En de reacties in Israël? Mijn gevoel was dat de Israëlische samenleving hier klaar voor is. Het is een delicaat menselijk verhaal, en de meeste mensen zijn niet zo stom dat ze ontkennen dat er een conflict is. Toch, wat ik je eerder zei, bekijken de meeste mensen het vanuit een politieke invalshoek. Ik denk dat de reactie anders was geweest als het niet de minister van Defensie betrof, maar gewoon een willekeurige Israëlische man. In Israël staat veiligheid een beetje boven elke discussie. Er is oorlog, er is terrorisme, er is lijden. De minister van Veiligheid, ook al is het een fictief personage, ligt misschien nog te gevoelig.

Was u zich van te voren bewust van die mogelijke reacties? Heeft u tijdens het filmen bijvoorbeeld geprobeerd beide kanten ‘in evenwicht’ te houden? Ik denk dat het antwoord is: ja, maar ik wil niet politiek correct zijn. Ik ben Israëlier, ik zeg dat ook altijd tegen mijn Palestijnse collega’s, Israël is deel van mij. Maar daarnaast ben ik iemand die een menselijk verhaal wil vertellen. Dat is niet makkelijk. Bijna alles wat ik aanraak kan als een landmijn uit elkaar knallen. Het is aftasten, proberen. Je moet je eerlijkheid, bescheidenheid en een beetje je gezonde verstand gebruiken.

Tot slot, hoe was uw samenwerking met cameraman Rainer Klausmann? Ik vond zijn werk in gegen die wand en der untergang erg goed. Hij deelde mijn opvatting dat we lemon tree heel simpel, op ooghoogte, moesten filmen. Er is maar één shot waarin de camera van de grond los komt, voor de rest staat hij tussen de mensen in. Dat maakt het realistisch en niet overdramatisch. Het was een erg prettige samenwerking. (Lachend) Hij is bovendien Zwitsers: dus hij is neutraal!

Barend de Voogd