Coco Schrijber over How to Meet a Mermaid

In haar essayistische documentaire How to Meet a Mermaid laat Coco Schrijber zien dat soms niemand het doorheeft als iemand verdrietig is. ‘Dat wil ik laten zien: hoe we niet kijken, niet opletten, en onze echt dierbaren door onze vingers weg-glippen.’

Door Joost Broeren

Het is verleidelijk om bij een beschrijving van How to Meet a Mermaid te beginnen bij de broer van regisseur Coco Schrijber. Zestien jaar geleden pleegde hij zelfmoord door de zee in te lopen en Schrijbers nieuwe film draait om die thema’s: de zelfverkozen dood, de zee.
Maar naast het verhaal van haar broer Lex, en Schrijbers eigen zoektocht naar wat er met hem gebeur­­de, vertelt de film ook twee andere verhalen. Er is de Mexicaanse surfer Miguel, die zich voorbereidt op een overtocht naar de Verenigde Staten op zijn surfplank. En er is de tragedie rondom de 24-jarige Re­becca, een medewerker op een Disney-cruiseschip die onder raadselachtige omstandigheden verdween. Die twee verhalen zijn net zo belangrijk als dat van Lex. Sterker nog: het verhaal van haar broer was niet het uitgangspunt voor Schrijbers derde lange documentaire, na First Kill (2001) en Bloody Mondays & Strawberry Pies (2008).
"Ik wilde een film maken over de perceptie van de werkelijkheid. Vervolgens vond ik bij toeval allerlei verhalen die om de een of andere reden de zee in zich hadden. En toen zei iemand: jij had toch een broer die de zee in is gelopen? Eerst dacht ik: wat heeft dát er nou weer mee te maken, daar hoeven we het echt niet over te hebben. Maar het sloop er toch in en achteraf is het compleet vanzelfsprekend. Maar ik wil geen egodocument maken, dat vind ik totaal niet interessant. Het moet naar iets hogers, iets groters, zodat iedereen die ernaar kijkt zichzelf ziet. Dat moet ik ergens zien te raken: dat iemand wel kijkt naar mijn broer, of naar Rebecca, of Miguel, maar dat inwisselt voor zijn eigen gevecht of verdriet of angsten."

Hoekig
Het denken over de film begon met een middag YouTube kijken, vertelt Schrijber. "In een tijdspanne van een paar minuten zag ik een videoclip uit de jaren tachtig, een stukje uit een film van Sidney Lumet, een kinderprogramma. In een tijdsbestek van zeven minuten was ik compleet euforisch, gefascineerd, geëmotioneerd, nostalgisch. En toen kwam mijn vriend binnen, gingen we een tosti maken en was alles weer weg. Toen dacht ik: wat is nou de werkelijkheid? Je neemt soms beslissingen over leven en dood naar aanleiding van een moment, een emotie die misschien tien seconden duurt. Pas veel later, tijdens het draaien, kwam die andere gedachte: oh ja, ádemen. Als je nou maar blijft ademen, dan neem je niet in een moment zo’n waanzinnig besluit, dan kun je die drang om dood te gaan de baas."
Hoe dramatisch de gebeurtenissen die How to Meet a Mermaid toont ook zijn, Schrijber wilde pertinent geen tranentrekker maken. De oplossing vond ze in het rijke, gelaagde geluidsontwerp voor de film. "Wanneer mensen in films doodgaan, of hun leven in de waagschaal leggen, dan is dat al snel ontroerend, sentimenteel of zielig. Het is heel makkelijk om tranen teweeg te brengen. In het geluid kun je juist dingen heel hoekig doen. Als ik terugkom van opnames ga ik altijd eerst het geluid luisteren, zonder beeld. Als je mooie muziek hebt, maar er een nare grondtoon doorheen mengt, dan registreert je onderbewuste een naar gevoel. Over alles wat je ziet heb je in een split second een oordeel, maar die twintig tracks geluid die daaronder zitten, die zijn de baas over je."

Drie paradijzen
De praktische details van deze drie verhalen verdwijnen al snel naar de achtergrond. "Dat verhaal van Rebecca vertel ik niet als whodunit, of ze is gesprongen of geduwd, wie het dan gedaan heeft en waarom. Het gaat erom dat niemand door had dat zij zo verdrietig was. Dat wil ik laten zien: hoe we niet kijken, niet opletten, en onze dierbaren dan door onze vingers wegglippen. Empathie staat op zo’n laag pitje. Al die vluchtelingen die hiernaartoe komen, waarom worden die niet ontvangen? Het doet ons niets. Daarom is het dus niet verbazingwekkend dat mensen die ons zo na staan, er zomaar tussenuit kunnen knijpen."
Dat wordt nog sterker aangezet doordat How to Meet a Mermaid verhalen vertelt die zich in eerste instantie in idyllische situaties lijken af te spelen. "Het zijn drie paradijzen. Als je, zoals mijn broer Lex, boekhouder bent in Zoetermeer, dan is zo’n eco-resort waar hij ging duiken een enorm avontuur. Maar ergens was het toch niet genoeg. Ook Miguel woont in een waanzinnig mooie omgeving, maar ook daar zegt een vriend van hem: niet iedereen is hier gelukkig. It looks like a paradise, maar ja. En Miguel zelf wil naar Amerika, waar geld is. Ondertussen willen de Amerikanen zelf juist weg uit die stress door op zo’n cruiseschip te stappen; dat is hun artificiële paradijs. Als het gaat om ellende of martelingen of gaskamers is de menselijke fantasie eindeloos. Maar het lukt ons niet om een paradijs te bedenken. We komen niet verder Center Parcs. Die hersens kunnen niets beters bedenken dan wit zand met zee."