Coco Schrijber over Look What You Made Me Do

Jaarlijks worden wereldwijd zo’n 30 duizend vrouwen vermoord door hun partner. De documentaire Look What You Made Me Do is bedoeld om daarover woede op te wekken. Maker Coco Schrijber interviewt onder meer drie vrouwen die hun mishandelende man hebben vermoord. “Vrouwen moeten hun innerlijke moordenaar omarmen.”

“Ik heb bloed aan mijn handen.” Het is een van de eerste dingen die we horen in Look What You Made Me Do, de nieuwe documentaire van filmmaker en schrijver Coco Schrijber (First Kill, 2001). De Finse Laura, die deze woorden uitspreekt terwijl ze make-up aanbrengt, bedoelt het letterlijk; ze heeft een kleine snee in haar hand. Maar uit de audio waarmee de scène wordt aangevuld, blijkt dat er ook figuurlijk bloed aan haar handen kleeft: in een noodoproep horen we dat Laura haar man heeft neergestoken.

Schrijber bouwt haar film op om woede uit te lokken bij de toeschouwer. De kalme interviews met drie daders – Schrijber noemt hen bewust geen slachtoffers – worden afgewisseld met beelden en informatie over mannelijk geweld jegens vrouwen. De film toont beroemde schilderijen van passieve vrouwen, waar bloed overheen is gespat of rijkelijk vloeit. We leren hoeveel vrouwen door mannen worden gedood: wereldwijd één elke elf minuten, in Nederland elke week één.

De film bevat ook schokkende beveilingscamerabeelden van een man die zijn vrouwelijke partner vermoordt in een lift. “Je kunt zulke beelden gewoon op internet vinden”, zegt Schrijber. “Niet op het darkweb, gewoon op YouTube. Ik kon uit honderden beelden kiezen.”

Wat wilt u zeggen met de titel van de film? “Wanneer mannen hun vrouw in elkaar hebben geslagen, leggen ze meestal de schuld bij haar. Dat gebeurt ook in veel speelfilms. Ik heb het gecheckt: er zijn zo’n 183 films waarin dat zinnetje voorkomt, bijvoorbeeld in films van Hitchcock en in The Butterfly Effect. Ik wilde een film maken waarin het nu eens omgekeerd was, maar dan in overtreffende trap.
“Als je geen andere uitweg hebt dan moord, dan is het toch de schuld van de ander. Dan kan eindelijk de vrouw eens zeggen: ‘Look what you made me do. Ik wilde je niet vermoorden, je was mijn man, de vader van mijn kinderen. Maar je hebt me in die rol gedwongen. Ik kon niet anders.’ Die titel duidt op een actieve handeling en het heeft ook iets van genoegdoening voor vrouwen.”

Denkt u dat deze vrouwen niet verantwoordelijk zijn voor hun daden? “Ja, dat denk ik. Ik denk dat we af moeten van het schuldgevoel, dat het daar helemaal niet om gaat. Zeker niet in deze film. In deze extreme huiselijk-geweldssituaties moet je af van het idee dat er altijd twee kanten van een verhaal zijn. Altijd hetzelfde domme clichématige verwijt, altijd dezelfde domme vraag: ‘Waarom ging je niet weg?’ Met die vraag impliceer je: het is ook jouw schuld. In deze film is duidelijk gemaakt dat die vrouwen er alles aan hebben gedaan om het te voorkomen, maar er was geen andere uitweg. Je wilt en moet natuurlijk altijd ver wegblijven van moord en je kunt het niet goedkeuren, maar als je weet dat je anders doodgeslagen wordt, zit je in een spagaat. Gaan vrouwen zich laten vermoorden of gaan ze zichzelf redden?”

Het moment van weggaan is het gevaarlijkst voor vrouwen die mishandeld worden. “Jij en ik weten dat. Misschien omdat we dat hebben opgezocht. Maar veel mensen weten dat niet. Intelligente, slimme mensen die deze film als testpubliek hebben gezien zaten vol vooroordelen. Ook mensen van wie je het niet verwacht. ‘Ja, ze hadden toch weg kunnen gaan? Ik zou dit nooit doen.’
“Het is bijna alsof ze niet willen zien dat vrouwen ook deze kant hebben als het water hen echt aan de lippen staat. Het zijn natuurlijk geen lammetjes die zich laten afslachten. Vrouwen zijn van nature ook weerbaar. Maar in deze maatschappij wordt ons vaak verteld dat we onze woede moeten inhouden. Als je bij die woede durft te komen, kan die je redden. Vrouwen moeten hun innerlijke moordenaar omarmen.”

Ik herken de Nederlandse vrouw, Rachel, uit het televisieprogramma Ik heb iemand gedood. “Dat was heel vervelend. Ik had haar al anderhalf jaar eerder gefilmd, maar een film maken is iets anders dan een televisieprogramma. Dat duurt een maand, misschien twee maanden, als ze het heel zorgvuldig doen. Een film duurt vier jaar. Rachel is zo’n lieve, zachtaardige vrouw. Er zijn in Nederland weinig moordenaressen die hun verhaal durven te vertellen. Dat team van BNN heeft enorm gepusht bij de hulpverleners om met Rachel te praten. Ik heb er nog over gesproken met Rachel, ze zei: ‘Ik doe het nooit meer, het was echt verschrikkelijk om te doen. Ze vroegen dingen als: “Heb je spijt?”’ Daar gaat mijn film niet over. Ik wilde een klinische, ingehouden ijsblokfilm maken over het punt waarop je zegt: ‘Basta. Ik kan niet meer.’ Ik wilde weten wat er gebeurde toen die knop omging. Ik vroeg: ‘Hoe pakte je het wapen? Hoe voelde het in je hand? Wat voor weer was het?’ En niet: ‘Was je bang? Had je spijt?’”

U filmt ook heteroseksuele koppels op straat, wat wilt u daarmee zeggen? “Het is geen film over moord, het is een film over liefde en waartoe die kan leiden. Als je goed kijkt, zie je hoe ze elkaar strelen en liefhebben. Maar er zitten ook drie stelletjes bij waarvan de man de vrouw de les leest. Je ziet kleine barstjes. Ik wilde inactieve vrouwen laten zien, net als in de schilderijen waar vrouwen vaak als passieve wezens worden afgebeeld. Ik herken mezelf daar trouwens helemaal niet in. Ik lig zelden op de bank te wachten tot mijn vriend binnenkomt. Het schilderij van Artemisia [waarin Judith Holofernes onthoofdt; red] is een van de weinige schilderijen waarin een vrouw actie onderneemt. Met die schilderijen en de stelletjes op straat wilde ik een zoet, dromerig beeld schetsen. Dat is waar we ons in begeven als we verliefd zijn: de gevaarlijkste arena. De meeste vrouwen worden binnenshuis vermoord, niet op straat. En dat geldt niet voor mannen.”

Als vrouw groei je op met het idee dat je buiten op je hoede moet zijn. Je hoort weinig over het gevaar van relaties. “Jaarlijks worden wereldwijd 47 duizend vrouwen vermoord binnen een familie. 30 duizend daarvan door hun partner, de andere 17 duizend door hun vader of broer of whatever. Maar het grappige is dat wij het nu toch weer hebben over vrouwen, wat vrouwen overkomt, over slachtofferschap en geweld. Waarom vraag je niet waarom de man zo doet? Waarom draaien we bij hem niet de duimschroeven aan? Ik hoop dat mensen na het zien van deze film niet over de vrouwen praten, maar geïrriteerd en woedend zijn over hoe het zo ver heeft kunnen komen.”

Uw film focust op de vrouwen. U laat geen mannen aan het woord die een vrouw hebben mishandeld. “Mannen zijn gewend te moorden, als je het zo kan zeggen. Vrouwen grijpen zelden naar die optie, dus een vrouwelijke moordenares is zeldzaam. Daarom wilde ik hen spreken. Wat ik belangrijk vond – dat was mijn drijfveer voor deze film – is woede. Waarom zijn vrouwen niet gewend hun woede te gebruiken en terug te slaan?”

En waarom is dat? “Ik heb dat gevraagd en daar was moeilijk antwoord op te krijgen. Ze durfden maar mondjesmaat toe te geven dat het met woede te maken had. Ze noemen angst. Dat komt omdat vrouwen niet gewend zijn met woede om te gaan. Zelfs niet gewoon op straat of in een vergadering. Ik had vorige week een vergadering met de distributeur van deze film. Er zaten zeven vrouwen aan tafel, ik zat op Zoom. De distributeur, een man, kwam veel te laat binnen en begon op een gegeven moment te schreeuwen: ‘Dit is mijn vak en ik weet het beter!’ Ik zag die vrouwen ongemakkelijk kijken, maar niemand zei iets, behalve ik. Ik zei: ‘Ik ben te oud om tegen me te laten schreeuwen om tien uur ’s ochtends door een man die ook nog eens een half uur te laat is gekomen. Ik laat deze film achter in de capabele handen van deze vrouwen en ik hoor het wel.’ En toen hing ik op. Daarna kreeg ik van die vrouwen mailtjes: ‘Goed dat je dit doet!’ Maar mijn vraag is: ‘Waarom doen jullie niets?’ Vrouwen lijken niet gewend een weerwoord te geven, actief te handelen. Voor je het weet, word je passief op een schilderij afgebeeld. De film gaat erover dat we in een maatschappij leven waarin een woedende vrouw als abnormaal wordt gezien. Misschien ook door onszelf. Dat is heel sneu, vooral in deze tijd. Ik dacht dat de middeleeuwen gestopt waren bij mijn moeder. Maar wat blijkt: ik zit er zelf ook nog in.”

In de film geeft u mannen op straat een briefje waarin staat hoeveel vrouwen door mannen worden vermoord. Ze reageren nogal slapjes. “Precies dit. Ik had hetzelfde met mijn vriend, die zei: ‘Ja maar dat weten we toch al? Wat kan ik daaraan doen?’ Maar het is niet mijn probleem. Jullie, mannen, moeten iets doen.”

Look What You Made Me Do is te zien op IDFA 2022 en draait vanaf 25 november in de bioscoop.