Boris Paval Conen over Exit

Vanavond wordt de tweede film in de Telefilm-reeks uitgezonden: Exit van Boris Paval Conen. Vanuit het perspectief van zowel autoriteiten als uitgeprocedeerde asielzoekers vertelt hij over een waargebeurde, misgelopen uitzetting. Conen: “Niemand wilde dat het zo zou escaleren; die twee groepen hielden elkaar in de wurggreep.”

Vijf jongens worden in een cellenbus naar België gereden. Daar wacht het vliegtuig dat hen zal terugvliegen naar Guinee. Door een inschattingsfout worden ze samen in één cel vervoerd en wanneer hun gevraagd wordt uit te stappen, zien ze hun kans schoon. “De autoriteiten krijgen ze er met geen mogelijkheid uit, want de gang is te smal, het plafond te laag en de cel te breed,” vertelt regisseur Boris Paval Conen. “De maatregelen nemen extreme vormen aan, vanwege politieke druk.” De filmmaker werd getipt door zijn broer Romijn Conen, die in een radiodocumentaire van Argos hoorde hoe deze doofpotaffaire als een thriller werd ontrafeld.

Zaken die onder de pet zijn gehouden, zijn altijd spannend en hebben een grote potentie voor heldhaftige goed-en-kwaadverhalen. De autoriteiten wordt dan de zwartepiet toegespeeld. Zo pakt regisseur Conen het juist niet aan. Hij maakte een fictiefilm die eerlijk was tegenover asielzoeker en autoriteit: “Ik was aanvankelijk bang dat ik een karikaturaal beeld zou schetsen. Ik wilde ze niet als zielenpoten en bullebakken neerzetten.”

Op zoek naar fictie
Alles wat je in de film ziet aan procedures is waarheidsgetrouw, “maar het was essentieel om de fictie op te zoeken”, meent Conen. “Hoe meer ik er vanaf wist, des te ingewikkelder werd het. Ik wilde geen documentaire of reconstructie maken en moest dus oppassen me niet te verliezen in details. Mijn graadmeter werd dat ik voor elk personage sympathie moest kunnen voelen.”

Conen gaf de vijf jongens allemaal een andere motivatie mee om zich te verzetten. “De een wil bij zijn vrouw en kinderen blijven, de ander wil zijn school afmaken én weer een ander wil eigenlijk niet eens meedoen. Ik vind het mooi hoe die jongens als individuen beginnen en langzaam verbroederen, terwijl de groep autoriteiten als eenheid start en dan geleidelijk uit elkaar valt. En ik creëerde een tweede contrast. Aan de ene kant staan die vijf jongens als een brok energie in een piepklein kamertje en aan de andere kant heb je de ingetogen gezagsdragers, die buiten zijn en dus juist alle ruimte hebben.”

Aanvankelijk bleef Arjan, degene die de leiding heeft over de uitzetting, moeilijk te begrijpen. Hij begint als een streber met het hart op de goede plaats, maar na een aanvaring met de asielzoekers gaat hij ver over de schreef om zijn missie te laten slagen. Die rol wordt vertolkt door Romijn Conen. “We kwamen tot de conclusie dat iemand alleen zo’n omslag kan maken als het conflict persoonlijk wordt, anders doe je dat niet,” zegt regisseur Conen. “Hij kan er niet tegen als hij de controle verliest. Dat is het personage achter zijn functie: hij beschouwt dat als gezichtsverlies. Daar neemt de fictie het over, want de echte IND’er wilde niet met ons praten. En dat is niet erg. Deze film gaat niet meer alleen over dit incident.”

De reacties op de eerste viewing van Dienst Vervoer en Ondersteuning bevestigen dat. “Ze hebben ons erg geholpen en waren gelukkig blij met de film, maar het kwam ook dichtbij. Een van hen zei letterlijk: dit laat ik niet aan mijn dochter zien.”

Exit wordt op 23 maart 2013 om 20.20 uur uitgezonden op Nederland 2.