Andrei Ujica over THE AUTOBIOGRAPHY OF NICOLAE CEAUSESCU

Andrei Ujica tijdens het filmfestival van Rotterdam over de opkomst en ondergang van het monster Nicolae Ceausescu, over wie hij een documentaire maakte helemaal opgebouwd uit archiefmateriaal.

Welke archieven heeft u gebruikt? Al het materiaal komt uit slechts twee archieven: het Nationaal Televisiearchief en het Filmarchief. Een groot deel van die archieven was identiek, omdat het vaak dezelfde cameraman was die permissie had om beelden van Ceausescu te schieten. In deze archieven zat ook het materiaal van de buitenlandse reizen. Vooral de beelden uit Korea en China waren fantastisch. Daar werd voor grote massaspektakels weken, zo niet maanden gerepeteerd. De cameraman kreeg alle tijd om zijn hoeken en standpunten te bepalen.

Er zijn ook beelden uit Ceausescu’s privéleven. Was dat allemaal staatspropaganda? Soms. Maar het zijn vooral een soort ‘state home movies’. Hij wilde graag gefilmd worden. In de jaren zestig en zeventig kon dat met een super 8 camera. Maar hij was er de man niet naar om met zo’n ding rond te lopen. Al die films zijn gedraaid door dezelfde vier, vijf mensen die ook de officiële gelegenheden hebben vastgelegd. Maar ze waren vooral bedoeld voor privégebruik.

U heeft vaker dergelijke archieffilms gemaakt, dit is het derde deel van een trilogie over het einde van het communisme. Wat is de kracht van dit materiaal? U had ook de geschiedenis kunnen ensceneren. Dat is deels een smaakkwestie. Ik hou niet van historische reconstructies. Als je kan kiezen tussen Napoleon die Napoleon kan spelen of Marlon Brando, dan kies je natuurlijk voor Napoleon. Je hebt al snel tachtig tot honderd jaar nodig om een historisch figuur door een acteur te laten spelen. Lenin, Hitler… Ze zijn belachelijk, dat soort films.

the queen wordt toch alom geprezen als een geslaagde film. Dat klopt, maar the queen is een uitzondering. Het is een wonder hoe Frears daarin geslaagd is. Ik denk omdat hij de acteurs de essentie van een personage laat spelen en niet gekozen heeft voor een fysieke gelijkenis.
Maar voor mij was het dus in eerste instantie een castingprobleem. Daarnaast ben ik ook geen liefhebber van klassieke documentaires…

Zit er daarom geen voice-over in. Nee, dat heb ik één keer gedaan in videogramme einer revolution. Daar zit een discreet filosofisch commentaar in. Het is wel okay, maar echt nodig was het niet. Ik probeer een nieuw soort van non-fictie te maken. De methodologische uitdaging was om te proberen de geschiedenis te reconstrueren uit fragmenten. Mijn idee was; als dit werkt dan behoeft het geen uitleg. Als het niet zou hebben gewerkt zou ik met het project zijn gestopt.

Hoeveel materiaal was er in totaal? We begonnen met 1000 uur. De researchers hebben dat teruggebracht tot 260 uur.

Hoe selecteert u? Ik heb de researchers een chronologische lijst van gebeurtenissen gegeven die belangrijk waren voor zijn politieke carrière. En ze moesten aandacht schenken aan het begin en het eind op zoek naar momenten die buiten het protocol vallen. En daar was verrassend veel van.

Een merkwaardige scene is het schieten van de beer. Ik ben er vrijwel zeker van dat die door hem zelf geschoten is.

De beer of de film? Beide. Denk ik. De cameraman zal wel in de buurt zijn geweest. Maar ik denk dat Ceausescu met zijn zoon in de cabine zat en wat met de camera speelde. In het begin is het beeld wat onscherp. Vandaar. Als de beer eraan komt zal hij de camera aan zijn zoon gegeven hebben om zelf het geweer te pakken. Die scene dat hij de beer schiet moet natuurlijk door iemand anders zijn gedraaid. Maar het ziet er zo amateuristisch uit.

Ontbrak er iets, wat u wel graag had willen hebben? Nee, van alle grote gebeurtenissen was er materiaal. Er zijn een hoop lijnen die niet in de film zitten. Zijn banden met het Oosten bijvoorbeeld, of zijn contacten met Afrika, zijn economische politiek. Maar voor mij is drie uur de maximum lengte van een film. Ik moest keuzes maken.

De film is bijna in zijn geheel chronologisch… Ja, behalve in het midden. De periode 1973-1978 wordt twee keer verteld. De film begint met de zestiger jaren, zijn triomftocht met Nixon en het bezoek aan ’the Queen’…

Waarom heeft u die ene periode tweemaal verteld? Omdat die het begin van het einde was. Het begon met de overstromingen van 1974, de aardbeving van 1977 die een groot deel van Boekarest en zijn industrie vernietigde. En dan de dood van zijn moeder.

Al het materiaal komt uit officiële archieven. Was er geen privémateriaal gedraaid door ‘gewone’ Roemenen? Nee. Dat bestaat waarschijnlijk niet. Misschien dat er wat super 8 materiaal te vinden is…

Maar u had daar ook geen interesse in? Nee. Omdat het voor mij duidelijk was dat er nooit genoeg materiaal zou zijn voor een echte ‘biografie’. Het zou me nooit lukken om te laten zien hoe het werkelijk was, de ellende en zo. Dat materiaal is er gewoon niet. De enige film die ik kon maken was er één vanuit zijn eigen perspectief, het perspectief van Ceausescu.

En vandaar de titel ‘autobiografie’. Toch is dat merkwaardig. U heeft de film gemaakt, niet hij. Natuurlijk bepaal ik het ritme, de ironie etc. Maar al het materiaal is gedraaid voor hem, of in opdracht van hem. Het toont de wereld zoals hij die zag. Dit is het beeld van zijn realiteit zoals hij die 25 jaar lang zag.

Wat mij vooral bijblijft, is het gejuich, dat hysterische gejuich van het publiek. Terwijl hij zelf iets onhandigs heeft. Zeker in zijn speeches heeft hij iets boertigs… Ja, dat heeft hij gehouden tot aan het eind.

Bij het zien van de film vroeg ik mij af of Ceausescu wel zelf zijn ‘autobiografie’ heeft geschreven. Of zou het kunnen zijn dat de ‘autobiografie’ met hem aan de haal is gegaan? Hij is een klassiek slachtoffer van iemand die geloofde in de verkeerde religie. Bij al die ideologische dictators van de twintigste eeuw, speelt een idee van lotsbestemming een belangrijke rol. Hij zal de verantwoordelijkheid hebben gevoeld zijn volk te leiden naar het marxistische paradijs. Daarom accepteerde hij alles. Ook die hielenlikkers om hem heen.

Hoe reageren de Roemenen op deze film? De jongeren zijn erg positief en enthousiast. En daar ben ik blij om. Deze film is voor hen, om ze een beeld te geven van een tijd waarover ze veel vragen hebben, over het tijdperk van hun ouders. De oudere generatie is verontrust. Die zien liever de gebruikelijke aanklacht tegen het monster.

Wordt u er van beschuldigd hem te vermenselijken? Wat dom is. Waarom zou het niet goed zou zijn om de menselijke kant van een dictator te laten zien?

Kan een dergelijke film gemaakt worden van elke dictator? Als er genoeg materiaal is wel, ja. Absoluut. Voor Hitler is het waarschijnlijk niet mogelijk. De landing in Normandië was een keerpunt in de geschiedenis van de media. John Ford werd door Hollywood met meer dan 100 camera’s daar naartoe gestuurd. Sindsdien wordt alles met genoeg camera’s vastgelegd. Maar met Mao of Brezhnev zou je precies hetzelfde kunnen doen. Of dat dan dezelfde film oplevert hangt van de maker af.

Ook al is het een ‘autobiografie’? Ja, maar dat woord is natuurlijk een spelletje.

Jeroen Stout