Alain Platel en Mirjam Devriendt over Why We Fight?

Van een documentaire dansregistratie wilden Mirjam Devriendt en Alain Platel niet weten. Van een film met happy end evenmin. Maar ze konden niet vermoeden dat het pessimisme van Why We Fight? , deze week te zien op Cinedans, zo profetisch zou blijken.

Gustav Mahler drenkt Why We Fight? in somberheid. Wanneer we fotograaf-videast Mirjam Devriendt en choreograaf Alain Platel in oktober 2021 tijdens filmfestival Gent spreken over hun documentaire, geïnspireerd op Platels dansvoorstelling Nicht schlafen uit 2016, bekent Platel dat zijn componist Steven Prengels hem leerde luisteren naar Mahler. “Dankzij Philipp Bloms De duizelingwekkende jaren, een boek dat aangeeft hoe artiesten iets zegden over de maatschappij, kon ik de context zien. Daardoor verbond ik zijn muziek met het dreigende gevaar, met de wereldoorlogen die in aantocht waren.”

Dat gevoel van een wereld aan de rand van de afgrond is prominent aanwezig in een documentaire die ons bevraagt over onze relatie met geweld.

Na geweld onderzocht te hebben via een viscerale kunstvorm als dans kiest u voor een cerebrale documentaire. Alain Platel: “Mirjam begon reeds in 2016, vlak nadat ze de dansvoorstelling Nicht schlafen zag, die ik maakte met mijn gezelschap Les ballets C de la B, te spreken over een film. Vaak legt men een opvoering vast of wordt er een achter-de-scènes-reportage gedraaid, maar wij wilden film en dans verbinden. We besloten omgekeerd te werken. Tijdens het maken van een stuk brengen we informatie van buiten naar binnen, maar voor de film maken we de omgekeerde beweging. Van het dansen terug naar de buitenwereld, van het spektakel naar de realiteit.”
Mirjam Devriendt: “Tijdens de première bekroop me het verlangen om alles van dichtbij te bekijken. Na enkele voorstellingen vroeg ik toestemming om filmopnamen te maken. Mijn beelden brachten iets teweeg bij Alain.”
AP: “Ik zag een blik die lijkt op de wijze waarop we naar een voorstelling kijken. Wij zoomen voortdurend in op details en kunnen nooit alles vatten. Mirjams beelden riepen bij de producenten de vraag op: waarom vechten mensen eigenlijk? Dat leek ons de ideale titel en insteek.”

Film manipuleert meer. AP: “Je kan de blik van de toeschouwer richten. Mirjams unieke beeldvoering legt de rauwe emoties van dansers bloot en gidst de toeschouwer. Bij een dansvoorstelling is de beleving heel anders. Echte mensen bepalen op het moment zelf wat er gebeurt en dat kan sterk verschillen van wat de choreograaf voor ogen had. Ik drukte er mijn stempel op via thema’s als de psychologie rond agressie, de impact van verandering in de wereld en de symboliek van kannibalistische dieren. Bovendien blijkt uit de film dat ik niet geloof in een proper einde.”
MD: “De voorstelling peilde naar waarom er zoveel zinloos en willekeurig geweld is in de wereld en het was interessant om de dansers daar opnieuw over te bevragen en te kijken wat de visie van Alain met hen deed.”

Hoe ongewoon was die cerebrale benadering? AP: “Ik reflecteer veel met dansers over waar we mee bezig zijn. Een deel van de dagelijkse repetities bestaat uit praten over wat ze doen. Met de erg fysieke vechtscènes was dat ook noodzakelijk. Samen onderzoeken hoe dit veilig kon gebeuren bleek erg intens. Heel intiem ook. Een van mijn dansers zei: ik ben hier veel intiemer bezig met jullie dan met mijn lief. Dat ging over hoe je lijfelijk met iemand omgaat maar ook over wat mag en niet mag. Over die zaken praat je in het dagelijks leven nauwelijks. Gesprekken behoren tot mijn werkproces. Omdat ik vooraf niet weet waar we naar toe gaan komt er improvisatie bij te pas. Veel komt uit de dansers zelf en aangezien ze willen uitblinken en bereid zijn hun grenzen te verleggen moeten we er over waken dat het oké blijft.”

Uw pessimisme is overduidelijk. AP: “Het is gewoon sterker dan mezelf. Ik kom ook niet anders over bij mensen. Niet dat ze denken dat ik depressief ben, maar ze weten wel dat ik een levenskijk heb die erg somber is. Dat weerhoudt me er niet van om vreselijk van het leven te genieten.”
MD: “Voor mij vormde die somberheid een hele uitdaging, want ik ben niet zo. Ik probeer naar de zonnige kant te kijken. Samenwerken met iemand die een andere benadering heeft, werd daardoor een zelfonderzoek. En, dat is een beetje het onderwerp van de film, door anders naar jezelf te kijken ga je ook anders rondom jou kijken. Zo kan je dingen bespreekbaar maken en zaken veranderen. Je zoekt naar de juiste woorden en de beelden die dat ondersteunen. Voor mij was het een onderzoek naar de donkere kant die we allemaal hebben, naar waar geweld vandaan komt.”

Door in het individu te duiken dreigt het structurele maatschappelijke geweld uit beeld te verdwijnen. AP: “Ik vind dat het wel aangeraakt wordt. Bij moslimjongen Samir krijg je veel informatie over hoe de maatschappelijke context hem bij het opgroeien bepaalde. Anekdotes zoals hoe zijn vader anticipeerde op racisme vond ik schrijnend. Net als het gevoel dat hij krijgt van de manier waarop mensen naar hem kijken.”
MD: “De film gaat over het individu en de maatschappij wordt inderdaad niet zo belicht. Maar de maatschappij bestaat wel uit individuen en wordt gestuurd door individuen. Moest elk individu naar zichzelf kijken dan zou de maatschappij er ook beter uitzien. Ik denk dat we de samenleving vaak te materialistisch bekijken. Er is reflectie over grote maatschappelijke bewegingen maar het is ook nuttig om dingen van dichterbij te bekijken.”
AP: “Er wordt vaak gehamerd op wat er schort aan de wereld. Wij willen met de film in onszelf kijken en toeschouwers aansporen hetzelfde te doen. Wanneer we begrijpen hoe geweld in onszelf werkt kunnen we misschien ontdekken hoe we het kunnen veranderen. Onze opzet is mensen aan te sporen tijd te nemen om na te denken.”

Eindigen met een mokerslag helpt. De beelden van de kannibalistische ijsberen komen stevig binnen. AP: “Het is het meest controversiële beeld in de film en daar is ook het langst over gediscussieerd. Voor sommige mensen is het heel deprimerend en bovendien was dat stuk film ongelooflijk duur. Redenen genoeg dus om het niet te doen, maar toch vond ik het nodig. De montage van de film is onze handtekening en de ijsbeertjes vormen mijn signatuur. Ik wilde een film over dit onderwerp niet op een romantische, brave manier laten eindigen. We gaan dood, hoe dan ook, en de wereld gaat zeker verdwijnen. Maar het zou wel eens rapper kunnen gebeuren dan we denken. Dat dit kannibalisme via deze metafoor in het einde van de film zit, daar ben ik heel erg blij mee. In dat beeld vond ik het dierlijk zijn het meest indrukwekkend. Dat een ijsbeer zijn eigen afstammelingen opeet is verschrikkelijk, maar het klopt wel met wat we daarvoor zagen op het vlak van revoluties die hun kinderen verslinden. Ik zie ook een link met het afsluitende citaat van Marguerite Duras over hoe we als mens allemaal hetzelfde meemaken.”

‘Ware democratie is om elke dag samen ons verlies te beleven, het verlies van de wereld’. Zo ervaart u het menselijk bestaan? AP: “We werken allemaal samen aan de ondergang van de wereld. Stilletjes aan. Het zal misschien niet gebeuren in ons leven, maar het is wel iets waar we naar toe gaan.”

Het is een sentiment dat sinds de Russische invasie van Oekraïene op 24 februari 2022 nog sterker en breder leeft. Kort daarne kwam Platel nog eens terug op zijn statement. “Tijdens het maken van Why We Fight? benadrukte ik dat het geen film mocht worden die geweld zou relativeren, geen film met een happy end dus. Ik wilde dat mijn pessimisme over de toekomst van de wereld voelbaar en zichtbaar was. We hoorden [politicus en historicus] Koert Debeuf zeggen dat hij de toekomst somber inschat bij het zien van het toenemende nationalistisch protectionisme in de wereld. Hij voorspelde zelfs een groot mondiaal conflict. Die uitspraak deed hij in 2020 en er werd getwijfeld of we dat wel in de film konden monteren. Was dat niet een beetje té pessimistisch? Nooit gedacht dat dit één van de profetische uitspraken zou zijn die zo snel en zo onverwacht zou worden bewaarheid. Vandaag zie ik de film als onze getuigenis over het moment net voor 24 februari 2022.”