Berlinale 2025: Generation

Filmkrant doet verslag vanaf de 75e editie van de Berlinale, waar jeugdfilmprogramma Generation voor jongere kijkers de deur opent naar nieuwe werelden en nieuwe filmvormen. Een impressie van de eerste helft van het programma.

Kort voor de opening van Generation, de jeugdsectie van de Berlinale, zag ik toevallig een andere film (uit de debutantencompetitie Perspectives) die diep in de wereld van kinderen duikt. Na de verdwijning van hun ouders worstelen vijf broers en zussen in het Mexicaanse El diablo fuma (The Devil Smokes, Ernesto Martínez Bucio) om het hoofd boven water te houden. Maar als ze, weggerukt bij hun grootmoeder, zich gedwongen voelen hun liefste bezit te verbranden voor ze naar een tehuis worden gebracht, zie je hier klip en klaar de trauma’s in wording.

Een indringende film over een kinderwereld, maar niet iets waar je kinderen mee wil confronteren. Een film uit het Generation-programma zou kunnen beginnen waar El diablo fuma eindigt, en laten zien hoe je de zwaarte overwint en je plaats in de wereld vindt. Sebastian Markt en Melika Gothe, die nu voor het derde jaar Generation leiden, willen dat desgevraagd wel beamen.

Zelf moet ik hierbij onmiddellijk denken aan de Ierse film Christy van Brendan Canty, waarmee de sectie Generation 14+ vrijdag opende. Een indrukwekkend realistisch en onverwacht ontroerend verhaal dat laat zien hoe de zeventienjarige Christy de klappen die hij als vijfjarige opliep toen zijn moeder uit het leven werd gerukt, te boven probeert te komen – al lijkt hij daar met zijn gesloten karakter en argwaan slecht voor toegerust. Hij dreigt af te glijden naar foute vrienden, tot hij iets ontdekt dat hem met zijn moeder bindt. Een film die hoop geeft en die niet alleen Christy’s leeftijdgenoten zal aanspreken.

Nieuwe stappen zetten
Voor de negentien films in de Generation-competities voor lang werk (sectie Kplus voor kids tot 14 jaar, voor de oudere jeugd de sectie 14plus) is een selectie gemaakt uit een aanbod van ongeveer negenhonderd titels. Markt en Gothe voegen hieraan toe dat ongeveer de helft hiervan niet specifiek als jeugdfilm is gemaakt, maar wel films zijn die ook voor jonge kijkers de moeite waard zijn.

Sprekend voorbeeld is het Braziliaanse A natureza das coisas invisíveis (The Nature of Invisible Things) van Rafaela Camela, de openingsfilm van Generation Kplus. Een film die laat zien dat moeilijke onderwerpen niet vermeden worden. Twee meisjes maken mee dat de grootmoeder van een van hen aan Alzheimer lijdt en niet lang meer zal leven. Moet ze in het ziekenhuis blijven, of zal ze gelukkiger zijn in haar dorp waar iedereen elkaar steunt?

Het is een film die eerlijk is over de dood, maar ook laat zien dat er naast verdriet altijd vreugde, plezier en goede herinneringen blijven. Het hoort allemaal bij het leven, en dat stralen die twee meisjes volop uit. Ook in het ziekenhuis zijn er altijd wel patiënten die graag grappen met ze maken. Een moeder die ik na afloop even sprak meende dat het wel ‘schwer’ was voor de kinderen die ze mee had, maar even verder zag ik andere kinderen die duidelijk enthousiast waren.

Hoe je verlies kan overwinnen en nieuwe stappen kan zetten, en hoe belangrijk het is om tot elkaar te komen en samen te zijn, zijn zaken die verschillende malen in Generation terugkomen. In de programmakrant noteert Markt dat deze films laten zien hoe we ons gezamenlijk met de wereld kunnen verbinden. En als hem bij de openingspresentatie wordt gevraagd om één belangrijk trefwoord te noemen, dan antwoordt hij: “Fantasie.”

Stop-motion
Aardig is het om te zien hoe een en ander op heel speelse wijze bij elkaar komt in de Tsjechische animatie Tales from the Magic Garden (David Súkup, Patrik Pašš, Leon Vidmar & Jean-Claude Rozec). Een heerlijk klassiek ogende stop-motion over drie kinderen en hun grootvader, die het overlijden van grootmoeder nog niet echt te boven is. Grootmoeder kon geweldige verhalen vertellen, en een van haar kleinkinderen besluit dat ook te gaan doen. Haar recept was: noem drie dingen die in het verhaal moeten voorkomen, doe ze in de hoed, en dan ga ik vertellen. Zo gaat het nu weer, en we zien een sprookje met appels, of een vriendelijk monster, en zelfs een magische windvlaag die opa weer letterlijk laat vliegen. Hier en daar een tikkeltje aan de brave kant, maar er valt ook veel plezier te beleven. Met genoeg fantasie kan je samen het leven weer mooier maken.

De selectie is behoorlijk wereldwijd, zeg maar van de Filipijnen en Japan (die ik nog niet heb gezien) tot Zuid-Amerika. Uit Nederland komt dit jaar alleen de korte film Down in the Dumps van Vera van Wolferen. Jeugdfilmbolwerk Scandinavië levert dit jaar één film, de in Spanje gesitueerde documentaire Only on Earth (Robin Petré), de Verenigde Staten ontbreken geheel. Daar zit geen beleid achter, aldus Markt, “want als Pixar een film zou aanbieden vertonen we die graag.”

Daarnaast moest de selectie ook breed zijn qua vorm en inhoud om de jeugd de rijkdom van de cinema te laten zien; bij voorkeur werk dat een aanvulling vormt op de mainstream.

Inventieve vormen
Voor inventiviteit zijn we natuurlijk helemaal aan het goede adres bij de Franse filmmaker Michel Gondry (Be Kind, Rewind), hier met Maya, donne-moi un titre als cadeautje voor jonge kinderen. Maya is zijn dochter, en als die hem een titel geeft verzint vader (bijna net als in Tales from the Magic Garden) een verhaaltje vol grappen en bizarre wendingen, met Maya zelf als kleine held. Op zoek naar de oorzaak van een aardbeving ontdekt ze een ondergrondse drummer, of ze kan zomaar een zeemeermin zijn of de zee per ongeluk in ketchup veranderen. Het resultaat is een animatie met veel knip- en plakwerk, wat er onmiddellijk heel anders en vooral eigenwijs uitziet. Met een voice-over van Pierre Niney en veel in het rond springende letters en teksten oogt het nogal overdadig. Misschien zelfs iets te veel van het goede voor de doelgroep, maar wel leuk dat ze zoiets toch eens zien.

Dat inventief ook op een subtielere manier kan, zag ik in het Canadese Space Cadet. Een jonge vrouw gaat als astronaut de ruimte in, terwijl haar huisrobot achterblijft en haar heel erg mist. De aansprekende, originele stijl van deze computeranimatie bewijst dat juist kleine, humoristische en herkenbare details een hartveroverend effect kunnen hebben, zoals tijdens de voorstelling direct bleek uit de reacties van het publiek. Avontuur, maar met genoeg fantasie om er weer fris naar te kijken, en ook met veel gevoel.

Tijdens de Q&A na afloop nam regisseur en bedenker Eric San, alias Kid Koala, de zaal voor zich in door te onthullen dat het de onhandige trekjes van zijn vader waren die de inspiratie waren voor die lieve robot.

Grieks avontuur
Wat ook opvalt is dat stereotiepe jeugdfilmformats vrijwel geheel ontbreken. Zoals slimme kinderen die voor elkaar krijgen wat domme volwassenen niet lukt. Of films waarin het puur om het avontuur gaat.

Het meest in de buurt van een echte avonturenfilm komt het Griekse I agries meres mas (Our Wildest Days) in Generation 14plus, waarin het uitdagend kijkende brutaaltje Chloe tijdens een lifttocht dwars door het land in ernstige moeilijkheden komt. Een groep rondtrekkende outsiders redden haar van dreigende verkrachting en nemen haar op in hun team. Ze zijn een soort moderne Robin Hoods die pandjeshuizen beroven om de spullen aan de doorgaans arme eigenaren terug te geven. Veel avontuur en spanning, behoorlijk heftig vaak, maar ook hier weinig cliché. Uiteindelijk zal het, na het overwinnen van onvermijdelijk conflicten, toch vooral gaan over hoe Chloe zichzelf moet leren kennen en haar plek in de wereld moet vinden. Maar het proeft ook als film eigenwijs genoeg en het zou me niets verbazen als maker Vasilis Kekatos zich een beetje door Yorgos Lanthimos heeft laten inspireren.

Maar het kan ook gewoon een heel indringend en prachtig gespeeld dochter-vaderdrama zijn, zoals Paternal Leave (14plus) van Alissa Jung. “Weet iemand van je vrienden wel dat ik besta?”, roept de vijftienjarige Leo ergens halverwege boos en wanhopig naar haar vader die ze nooit kende en op eigen kracht, weggelopen van huis, heeft teruggevonden. Dat zijn serieuze vragen die hier even serieus en zeker niet zoetsappig worden aangepakt. Dit zien is meeleven op zijn best, tot aan het even eerlijke als ontroerende slot, waarin een triest incident onverwacht de sleutel tot openheid en een nieuw begin is. Prachtig, en zeker niet alleen voor tienerpubliek.

Documentaires
Verbeelding als bouwsteen voor een betere toekomst – iets van die strekking gaf Sebastian Markt bij de opening als toelichting bij zijn trefwoord ‘fantasie’. Dat sluit natuurlijk nauw aan bij het hiervoor al genoemde motto, namelijk hoe film ons een verbinding met de wereld kan geven. Het meest direct is dat te zien in een paar documentaires in het programma.

In Hora do recreio (Playtime, Lucia Murat) mogen kinderen en jongeren van een aantal scholen in Rio de Janeiro hun hart luchten over wat ze meemaken en om zich heen zien. Alles, van discriminatie tot geweld tegen vrouwen, komt voorbij. Dat is indringend, omdat je ziet dat ze deze kans vol vuur aangrijpen.

De film rondt af met een beroep op hun creativiteit, als een aantal van hen een theaterstuk opvoeren naar een verhaal over het lot van een zwart meisje aan het begin van de twintigste eeuw.

Voor Kplus is er het veel lichtere, vrolijk en speels gemonteerde Zirkuskind (Circusboy, Julia Lemke & Anna Koch), die het opvallend kleurrijke leven laat zien van de tienjarige Santino, wiens ouders met een circus door het land trekken. Maar hij blijft het wel moeilijk vinden telkens weer naar een nieuwe school te gaan en weer nieuwe vrienden te moeten maken. De verhalen over vroeger die opa aan Santino vertelt, springen eruit als korte animatiefilmpjes.

Door veel alledaagse details te laten zien laat de film je ontdekken dat Santino en de andere circusmensen weliswaar een heel ander leven hebben, maar verder precies zo zijn als jij en ik. Tot aan de orde komt, bijna terloops, dat het nog niet zo lang geleden is dat ze als Roma met de nek werden aangekeken – ook al kocht iedereen natuurlijk wel graag een kaartje voor het circus. Ook met Zirkuskind komt een heel andere, maar toch realistische wereld in de bioscoop onverwacht dichtbij.