Venetië 2020, blog 1

Zelfs tijdens een wereldwijde pandemie gaat de 77ste editie van Mostra Internazionale d’Arte Cinematografica, oftewel het filmfestival van Venetië, door. De eerste film die de pers te zien kreeg, stond stil bij het uitbreken van corona in Venetië. Een goede aanleiding om zelf stil te staan bij de veiligheidsmaatregelen die tijdens deze uitzonderlijke editie genomen worden.

Om maar gelijk met de deur in huis te vallen: de veiligheidsmaatregelen ter preventie van verdere verspreiding op het Venetiaanse schoorwal Lido di Venezia maken een gedegen indruk. Dat moet ook wel, want het oudste filmfestival ter wereld gaat verder haast als vanouds door. Maar dan wel in de stijl van 2020. Mondkapjes zijn verplicht, ook in de filmzaal. Wanneer je het festivalterrein op gaat, wordt je temperatuur gemeten. Daarna zijn de gebruikelijke rijen voor screenings verleden tijd. Geaccrediteerde gasten reserveren online een plek in de zaal (capaciteit op 50%). Het is wie het eerst komt, wie het eerst maalt. Met een pdf-ticket op zak wandel je nu een paar minuten voor de film in alle rust de zaal binnen. Wie toch besmet raakt, heeft dan ook gelijk een uitgebreid digitaal voetspoor voor het Venetiaanse corona-outbreakteam om contactonderzoek uit te voeren.

Of die maatregelen genoeg zijn om nieuwe besmettingen te voorkomen is natuurlijk de vraag.

Het maakt van de relatief lage opkomst — directeur Alberto Barbera schat die op zo’n veertig procent van de normale capaciteit —een soort proefkonijnen. Mostra Internazionale d’Arte Cinematografica 2020 is het experiment waarin Venetië wil aantonen dat een fysiek festival mogelijk is in tijden van een globale pandemie. Dat klinkt wellicht als een onwerkelijke fantasie, als ijdele hoop, als te snel terug willen naar normaal. Maar er staat natuurlijk veel op het spel voor de filmindustrie. Na het annuleren van Cannes, Sarajevo, Telluride en vele kleinere festivals stapelen de onuitgebrachte films zich op. Venetië heeft het op zich genomen nu een deel daarvan fysiek te vertonen. En toch bekroop me in de trein op weg naar Venetië nog het gevoel dat ik er helemaal niets ging aantreffen. Er hoeft maar één nieuw brandhaardje te ontstaan en het festival kan, zoals onlangs in Sarajevo gebeurde, kort voor de opening alsnog geannuleerd worden.

Gelukkig ligt het er goed bij op het Lido: dezelfde filmzalen zijn open, dezelfde koffietentjes verkopen nog dezelfde soort broodjes. Zelfs de luxe lounge van Campari, waar ik nooit naar binnen mag, staat weer klaar voor prominente gasten. Het enige echt grote verschil is wie er wel is, en vooral wie niet.

Het hele idee van een globaal filmfestival is door de pandemie veranderd. Er zijn bijna geen gasten van de Amerikaanse, Afrikaanse en Aziatische continenten. Of de talrijke geaccrediteerde journalisten, publiciteitsmedewerkers en sales agents uit Frankrijk nog (kunnen) komen is inmiddels ook maar de vraag. Altijd hangt wel weer voor iemand ergens de dreiging in de lucht dat hij of zij toch niet naar of uit Italië mag reizen zonder in quarantaine te moeten.

Wat de wel aanwezige personen gaan zien is ook iets minder globaal dan voorheen: vooral de grote Amerikaanse titels met filmsterren in de hoofdrol ontbreken. De voorgaande jaren stonden sterren als Brad Pitt en Lady Gaga op de rode loper voor fans en fotografen. Het valt nog te bezien of Shia LaBeouf (te zien in Pieces of a Woman) of Frances McDormand (Nomadland) dit jaar aanwezig zullen zijn. En zelfs als zij de loper overgaan voor de premières van hun nieuwe films ziet dat er totaal anders uit: een ongeveer drie meter hoog hek sluit de rode loper af van het gewone publiek. Het lijkt nu eerder op een sluis waar de sterren langs een paar geaccrediteerde fotografen gaan voordat ze met mondkapjes op de zaal in duiken.

Het sterrengebeuren kunnen we dit jaar dus achterwege laten. Dat geeft de programmering ruimte om kleinere titels te vertonen die bijna automatisch meer divers zijn. Zo is de selectie van het festival met 44% vrouwelijke regisseurs gelijker over de seksen verdeeld dan ooit eerder. De hoofdcompetitie telt acht vrouwelijke makers tegenover tien mannen. Dat er een pandemie voor nodig was om zover te komen kun je het festival kwalijk nemen, maar met Cate Blanchett in de hoofdjury en Claire Denis in de jury voor de Orrizzonti-competitie straalt Barbera’s festival nu toch een soort progressief gevoel uit.

Of er ook nog wat van de Venetiaanse feestelijkheid overblijft moeten we ontdekken. Dansen op het strand met een spritz in de hand voelt in ieder geval nog wat pervers in een regio waar de afgelopen maanden zovelen besmettingen zijn geweest. Misschien wordt dit dan wel een heel nuchter jaar, waarin iedereen de ernst van de situatie inziet en zich aan het protocol houdt. Al voelde het tijdens de eerste persvoorstelling, van de Italiaanse documentaire Molecole, nog niet helemaal lekker. Ik telde zo’n twintig journalisten die hun masker niet eens over hun neus droegen.

Dat bijt, want de film die we zagen stond op een bijzonder persoonlijke manier stil bij de fragiele staat waarin Venetië op dit moment verkeert. Documentairemaker Andrea Segre was met Molecole van plan te onderzoeken hoe toerisme de aard van Venetië aantast. Zo filmde hij eind februari en begin maart min of meer per ongeluk de totale lockdown van de stad. Of het rust of leegte is die hij filmt, weet hij zelf ook niet. De beelden van lege kanalen en uitgestorven pleinen zijn voor hem in ieder geval aanleiding voor een poëtische reflectie op zijn eigen familieverleden. De documentaire is als een filmbrief van Segre aan zijn overleden vader, waarin hij schrijft over hun afstandelijke relatie. Afstand. Thematisch sluit het natuurlijk perfect aan. Dat Segre’s vader een scheikundige was die moleculen bestudeerde voegt even mooi. Nog beter: hij was in de ban van vrije radicalen, een soort losgeslagen moleculen die contact willen zoeken met een ander.

Alle gasten hebben nu de collectieve verantwoordelijkheid om de radicale moleculen van corona niet de vrije loop te geven. Tijd zal leren of dat een haalbaar doel is. Hoe dan ook is het duidelijk dat de wereld meekijkt, al is het op afstand.