Toronto 2022, blog 1

Wilfred Okiche doet voor Filmkrant verslag vanaf het filmfestival van Toronto, waar drie films de geschiedenis en hedendaagse uitlopers van kolonialisme in Afrika onderzoeken.

Na het overlijden van koningin Elizabeth II van Engeland laaiden de discussies over de impact van het Britse kolonialisme weer op. Het gaat dan met name over voormalige koloniën die nog steeds de gevolgen ondervinden van dat collectieve trauma.

In 1975 publiceerde de veelgeprezen Nigeriaanse schrijver en geleerde Wole Soyinka zijn toneelstuk Death and the King’s Horseman dat zijn schaduw vooruitgeworpen heeft op die hedendaagse discussies. Bijna een halve eeuw later is dit toneelstuk (door sommigen het magnum opus van Soyinka genoemd) door Netflix bewerkt voor tv. The King’s Horseman, zoals de film heet, speelt zich af in het oude koninkrijk Oyo ergens in de jaren veertig.

De koning is gestorven en de traditie wil dat zijn naaste ruiter (genaamd Elison Oba) samen met de koning wordt begraven. Elison Oba moet dus op de dag van de begrafenis zelfmoord plegen. Deze gebeurtenis is belangrijk, zowel voor de doden als voor de levenden, want de overleden koning voegt zich bij zijn voorouders en het evenwicht tussen het heelal en het hiernamaals blijft zo behouden.

Echter, op dat moment brengt de koning van Engeland een bezoek aan het land en de koloniale bestuurder besluit deze barbaarse daad niet te laten plaatsvinden. Geen zelfmoord dus!

Vandaag de dag is The King’s Horseman actueel omdat het de worsteling weergeeft tussen imperialisme en tradities rond de dood van een monarch. Hoe moet een geliefd vorst of vorstin worden geëerd? Welke plaats heeft de traditie en wie heeft het recht die traditie in een andere cultuur te doorbreken?

Soyonka presenteert weliswaar een krachtige plot maar Baudela gaat – helaas – mee met de oorspronkelijke versie. Het knappe van Baudela is wel dat hij het stuk vertaald heeft in het Yoruba en dat hij erin geslaagd is de Britse acteurs die taal te laten begrijpen. Maar hij slaagt er niet in om het stuk open te stellen voor het grote scherm, het blijft hangen in een theaterstuk. De film vertrouwt op het sterke spel van hoofdrolspelers Odemlade Adekola en Shaffy Bello.

In de documentaire Free Money zien we dezelfde spanningen tussen culturen. Het duo Lauren Defilippo en Sam Soko tekent voor de regie. In het straatarme dorpje Kogutu in Kenia introduceert de Amerikaanse ngo GiveDirectly een experiment door de bewoners maandelijks $22 te geven waarmee ze handel kunnen drijven en boven hun miserabele status uit kunnen stijgen. (Denk hierbij aan onze koningin Maxima die hetzelfde werk al jaren doet.)

De film volgt de eerste vier jaar van dit experiment met zijn hoogtepunten, uitdagingen, gevolgen en beperkingen in beeld gebracht. Onopgesmukt en op nuchtere wijze laat de film de reacties van de mensen in Kogutu zien, mensen die voorheen tot nul gereduceerd waren. Ongetwijfeld zal Free Money de discussies over een universeel basisinkomen doen oplaaien en vooral over de manier waarop dit vorm zou moeten krijgen.

Ook Angela Wamai’s film Shimoni (The Pit) beleefde haar wereldpremière in Toronto. Ook deze film speelt zich af in een Keniaans dorp en vertelt een somber verhaal over herkansing, gemeenschapszin en vergeving. (Wamai verdient daarvoor alle lof en waardering.) Geoffrey (glansrol van Justin Mirichii) is kortgeleden uit de gevangenis ontslagen na zijn tijd uitgezeten te hebben voor het plegen van een afschuwelijke misdaad. Hij keert terug naar zijn voorouderlijk dorp waar hij met hulp van de kerk zijn weg terug zou moeten kunnen vinden in de samenleving. Maar kan deze gemeenschap wel omgaan met een ex-gedetineerde?

In de vertrouwde handen van regisseur Wamai worden trauma’s blootgelegd en hersteld maar zij onderwerpt ook de eeuwenoude kerkcultuur aan een kritische blik. Echt leuk is de film zeker niet, maar door de manier waarop Wamai op fijngevoelige wijze speelt met tradities en milde humor in het scenario, wordt er toch voldoende licht toegelaten.

English version