New York Film Festival 2022, blog 2

Wilfred Okiche bericht vanaf het New York Film Festival.

In 1960 reisde James Ivory , filmmaker-in-de-dop, naar Afghanistan waar hij materiaal voor een documentaire verzamelde. Het zou nog even duren voordat hij zijn partner Ismail Merchant ontmoette, waarmee hij een lange en veelbewogen carrière zou gaan opbouwen. Maar toen, in 1960, ontvluchtte Ivory het gespreide bedje van thuis en was hij misschien ook wel op zoek naar (h)erkenning van zijn tot dan toe onderdrukte seksuele identiteit.
Die documentaire werd pas 60 jaar later gemaakt, samen met co-regisseur Giles Gardner en Ivory gebruikte daarvoor alleen het materiaal van zijn allereerste reis. Dat betekent dat hij slechts put uit zijn aantekeningen en materiaal van 1960 toen de Taliban en de Russen er nog niet waren. Als Ivory zich anders met het land zou hebben beziggehouden dan zoals je van een rijke maar naïeve Amerikaan verwacht, dan zou dat in A Cooler Climate opgevallen zijn. Helaas is dat niet het geval.
We zien in A Cooler Climate beelden uit een vreedzame periode voordat oorlog en chaos het land sloopten. Ivory moppert over het eten (slecht voor de innerlijke mens) en de ondraaglijke hitte. En door zijn ogen schildert hij het landschap wel erg exotisch. Hij doet niet zozeer denken aan een waarnemer maar meer aan een goedgemutste pelgrim, dankbaar voor de gelegenheid om over de beperkingen van zijn eigen leven heen te stappen.
Grensoverschrijdende inzichten of verbluffende onthullingen zul je niet vinden in A Cooler Climate. Maar er schuilt een ouderwets soort plezier in het kijken naar Ivory’s overpeinzingen over een leven dat waarschijnlijk interessanter is dan hij zichzelf toestaat om te laten zien.

Monk moet z’n mond houden
De Frans-Senegalese filmregisseur Alain Gomis (Félicité) deed in Rewind & Play eveneens aan een soort een filmische archeologie. Dat leverde een korte maar krachtige aanklacht tegen racisme op en tegen de dubieuze motieven die soms achter het gedrag van media schuilen.

In 1969 kwam Thelonious Monk, de beroemde Amerikaanse jazz-pianist, op uitnodiging van zijn vriend, de musicus Henri Renaud, in Parijs aan na een tournée door Europa. De afspraak was dat monk zou spelen en dan deel zou nemen aan het interview. Helaas bleken noch Renaud, noch de producenten van de special bereid om zich ook maar iets aan te trekken van wat Monk te zeggen had. Van Monk werd slechts verwacht dat hij het publiek publiek kwam amuseren. Zijn microfoon werd zacht gezet want het was niet de bedoeling dat Monk ook echt dingen ging zeggen.

Onlangs ontdekte Gomis de inhoud van deze interviewsessie en hij ontmantelde de vele onrechtvaardigheden die Monk, toch een van ’s werelds beroemdste componisten en jazz-pianisten, waarschijnlijk zijn hele leven achtervolgd hebben. Gomis slaagt erin om de vernederingen te comprimeren tot dat ene interview, waarin Renaud herhaaldelijk probeert zijn gast te kleineren, wat leidt tot een korte schermutseling. Dit gebeurt als Monk klaagt over het feit dat hij minder betaald krijgt dan zijn leeftijdgenoten, ook al was hij de beste performer op de tournée. Het is bijna pijnlijk om naar te kijken en Gomis aarzelt niet om dat ongemak uit te vergroten.

Gelukkig heeft Gomis deze film vooral opgedragen aan Monk als eerbetoon voor zijn onberispelijke kwaliteiten. Een groot deel van de film laat het razendsnelle en elegante pianospel van Monk horen en zien. Dat maakt de eerdere vernederingen juist zo bizar: Monks talent is boven alles verheven.

Original English version
NYFF Blog 2
Bearing Witness

In 1960, a budding filmmaker by name of James Ivory travelled to Afghanistan and recorded some color footage with the hopes of making a documentary. Ivory, was a few years removed from the collaborations with eventual partner, Ismail Merchant that would define his long and eventful career. Bored and unsatisfied with his privileged lifestyle back home, Ivory travelled far away perhaps in search of freedom to better unknot his repressed sexual identity. The film did not happen, but six decades later, the footage garnered from that trip has inspired the documentary, A Cooler Climate which Ivory co-directs with Giles Gardner.

Ivory arrived in Afghanistan and journeyed through a country that is totally different from what it is now. The Taliban hadn’t arrived and neither had the Soviets. If Ivory engaged with the country any differently than one would imagine a wealthy but naive American did, he does not quite communicate this in A Cooler Climate.

Ivory does the voice over himself and while his voice shows its age, it is also effective at putting words to the bits of himself that the now legendary filmmaker is willing to share. When in Afghanistan, A Cooler Climate does yield some revealing footage of a more peaceful era, before all of the mayhem. But Ivory’s observations are surprisingly far from illuminating. The food was hostile to his delicate bowels of course, the heat unbearable, and maybe the terrain through Ivory’s eyes is a bit exoticized. But he mostly comes across not as a taker, but as a good-natured pilgrim grateful for an opportunity to step beyond the restrictions of his private life.

There aren’t any shattering revelations nestled within A Cooler Climate and maybe the film does play like a minor entry in Ivory’s impressive oeuvre. But there is a certain old-fashioned pleasure to be gleaned from his ruminations on a life that is clearly more interesting than he allows himself to reveal. Then there is Alexandre Desplat’s moody score which washes over the narration and makes the digitally reclaimed footage sing a little louder.

Rewind & Play
French-Senegalese filmmaker Alain Gomis (Félicité) does another type of cinematic excavation with Rewind & Play, a slim but powerful rebuke of racism and the uncomfortable motives that power the images and stories we are fed with in the media.
In December 1969, the great American Jazz musician, Thelonious Monk arrived in Paris, at the end of a European concert tour where he was to be filmed for a French television special hosted by his friend, the musician Henri Renaud.

Monk was expected to perform some of his work and participate in an interview session. Except neither Renaud nor the special’s producers were willing to engage with anything meaningful that Monk had to say. In keeping with the dynamics of the time, Monk’s voice was preferably unheard as he was expected to entertain the audience and keep any complaints or strongly held opinions to himself.

Having recently discovered footage from the session, Gomis interrogates every frame of this session, deconstructing the inequalities that stymied Monk- one of the most prolific composers in jazz history-perhaps all his career. Gomis is able to distill these indignities to the essence of that single interview where Mr Renaud attempts repeatedly to infantilize his guest leading to a brief skirmish. This happens especially as Monk starts to complain about being paid less than his peers, even though he was the top draw artist on the tour.

Rewind & Play is almost painful to watch in these moments and Gomis makes sure that the discomfort is part of the experience. Audiences, decades later, get to experience a semblance of the aggressions- macro and micro- that even a famously talented artist like Monk must have been forced to put up with.

Thankfully Gomis also conceived Rewind & Play as a tribute to Thelonious Monk’s impeccable artistry. A good portion of the film has the jazz icon on his piano furiously and elegantly making magic out of the indignities that he had just been handed, leaving no doubt as to the magnitude of his talent.