IFFR 2019: Edgar Pêra vs. Say No More

‘Confusão’ – verwarring, chaos en desoriëntatie – is het sleutelwoord van de Portugese films die dit jaar sterk vertegenwoordigd zijn op IFFR, onder meer in een retrospectief rond regisseur Edgar Pêra. Voor de rust kun je naar Say No More.

Stilte rond een film is het laatste wat een filmmaker wenst, zou je denken. Rumoer is waar een festival of film op drijft. Toch is in het IFFR-programma Say No More de stilte het hoogst haalbare. Vorig jaar kon je tijdens het festival midden op het Kruisplein even in een geluidsdichte ruimte staan om je onttrekken aan de kakafonie, nu is de gehele filmzaal in Kino een plek om de rust op te zoeken temidden van anderen.

Voordat elke voorstelling begint spelen twee muzikanten van Codarts een woordeloze introductie, onder begeleiding van het geknisper van papiertjes dat we bij de ingang hebben gekregen. Die worden we geacht te vouwen en weer met onze handen glad te strijken, zodat het geluid onderdeel wordt van de muzikale uitvoering.

Say No More bevat films waarin weinig dialoog zit en de beelden spreken. Vaak draaien de films wel om communicatie en contact, maar dan zonder woorden te hoeven gebruiken. Zoals in Walden waarin we de absurde reis van een stapel planken volgen van Zwitserland naar de Amazone, via een camera die 360 graden draait. Woorden zijn overbodig, zelf kijken volstaat.

In de korte film Blue van Apichatpong Weerasethakul zien we een vrouw ’s nachts in bed liggen, waarbij haar lichaam door een beeldtruc in vlammen lijkt op te gaan, maar dan zonder enig drama gefilmd, rustgevend bijna. De laatste mens op aarde zien we in In My Room van Ulrich Köhler. Hij loopt alleen door de wereld, en vindt zo eindelijk de zingeving die hij niet had toen hij zich nog als eenzelvige slacker onder de mensen begaf.

Kev van Clémence Hébert volgt een tienerjongen die niet kan praten en voor zichzelf kan zorgen. Hij wordt in de meeste gespecialiseerde instellingen begeleid door verplegers die de hele tijd tegen hem ratelen en alle handelingen benoemen, terwijl je de jongen ook wat rust zou gunnen. De filmmaakster probeert het op een andere manier en krijgt via de camera wel contact met hem, in voorzichtige toenaderingen.

Knotsgek

Lijnrecht tegenover Say No More staat het knotsgekke werk van Edgar Pêra, de Portugese querulant die een beeldenvuur op de kijker afschiet. IFFR wijdt een retrospectief aan de punky filmmaker, van het burleske A janela (Maryalva mix) tot Os túneis da realidade, een speels essay over de realiteitstunnel waardoor iedereen de wereld anders bekijkt. “Elke ’tunnel’ kan ons iets boeiends vertellen over de wereld, als we bereid zijn te luisteren.”

Ook in een andere Portugese film, Another Day of Life, speelt luisteren een belangrijke rol, in dit geval naar het verhaal van de mensen die sneuvelden in Angola’s oorlog, waarmee het land vanaf 1975 onafhankelijk wilde worden van Portugal. Dit alles werd opgetekend door de beroemde Poolse journalist Ryszard Kapuscinski. ‘Confusão’ is het woord dat ook de Angolezen gebruiken om de verwarring, chaos de desoriëntatie mee te benoemen. Another Day of Life pleit er in indrukwekkende animatiebeelden voor om de doden niet te vergeten, door hun verhaal te blijven vertellen.

De Portugese absurdistische komedie Diamantino tapt uit een geheel ander vaatje en voert een Ronaldo-achtige voetballer op die speelbal wordt van zijn eigen naïviteit en werkelijk denkt goed te doen door een vluchteling te adopteren, die echter snode plannen heeft. De krankjorume film met kwinkslagen naar de brexit, godenverering en klonen had zo door Edgar Pêra gemaakt kunnen worden. Voor de introspectie kun je beter naar Say No More, voor de confusão moet je dit jaar naar de Portugese film.