IFFR 2024: Art Directions Walk

De Art Directions Walk is een mooie manier om voor te proeven van een onderdeel dat het IFFR als filmfestival tamelijk uniek maakt. Leo Bankersen probeerde het uit.

Wie vanuit Rotterdam Centraal richting festival loopt, kan het niet missen: een figuur in een gouden bodysuit die allerlei elegante oefeningen doet. Eenmaal dichterbij de door het filmfestival Rotterdam in de stationshal opgestelde kubus zien we dat de figuur een intrigerende videoprojectie is.

Als we de kubus binnenstappen horen we ook de zalvende, misschien wel hemelse stem die steeds ongemakkelijker en zelfs pijnlijke instructies geeft. Met om haar heen een collage van rondzwevende beelden die vaak grimmige details van de door klimaat- en andere crises bedreigde wereld vertegenwoordigen. Af en toe doorschoten met een vleugje humor en een ironische reclamespot. Dat is de installatie Unfolding van het Nederlandse duo Anne Fehres en Luke Conroy.

‘Film is filmkunst is kunst’, zijn vaak aangehaalde woorden van Hubert Bals, de aartsvader van het IFFR. Film mag dan een geweldig verhalend medium zijn, de expressiemogelijkheden zijn daarmee niet uitgeput. Vandaar dat het Rotterdams festival vaak de grenzen opzoekt van wat cinema kan zijn, sinds enkele jaren in het onderdeel Art Directions. In galeries en andere ruimtes kom je film in onverwachte vormen tegen, met performances, live muziek, immersieve media en filmische installaties.

Tijdens de Art Directions Walk, die iedere festivaldag een of twee keer plaatsvindt, wandel je langs een zestal van die installaties, met als gids een festivalmedewerker die er ook iets over kan vertellen. Een mooi voorproefje, en misschien ontdek je iets dat je nog eens met wat meer rust terug wilt zien.

Unfolding is de start, en zo’n kleine toelichting van de gids bij dat fraaie, maar soms ook wat cryptische kunstwerk is prima. Aan de andere kant is het natuurlijk mooi dat de toeschouwer bij dit soort collagekunst alle vrijheid krijgt. Ik zie zelfs twee toevallig passerende knaapjes van een jaar of tien die spontaan de bewegingen van de gouden figuur mee gaan doen. En let even op die man die zich aan het eind van de film plots weer in de morsige realiteit bevindt. Zijn wij dat misschien?

Een beetje jammer dat de Walk alleen langs installaties gaat, ik had best nog iets meer willen voorproeven. Overigens betekent ‘installatie’ in de meeste gevallen niets anders dan een film- of videoprojectie op een ongewone plek. Zoals een galerie of een geïmproviseerd mini-zaaltje. Wat overigens niet in alle gevallen ideaal is. Ik had bij Unfolding het achtergrondgeluid van het station best kunnen missen.

Een installatie die wel wat verder gaat is de betoverende onderdompeling in de organische fantasiewereld van de Oekraïense kunstenaar Yuri Yefanov in galerie Joey Ramone. Een op drie schermen geprojecteerde utopie van een wereld waarin stad en oerwoud, mensen, dieren en fantasiewezens in utopische harmonie door elkaar krioelen. Verbazingwekkend genoeg ontwikkeld in 2022 in Kiev als een van de projecten van een langlopende kunstexpositie. Terwijl om hem heen oorlog woedde, creëerde Yefanov onder de titel We will definitely talk about this after the last air raid alert stops deze wereld, met daarin ergens de tekst “Is it possible to stop a world war by one’s behaviour?”

Die Walk is natuurlijk ook een mooie manier om extra ogen te laten vallen op werk dat niet perse minder, maar wel bescheidener is. Zoals Cloud Migration en Godide, twee korte films in de Frank Taal Galerie, waarin de Zuid-Afrikaanse kunstenaar Phumulani Ntuli zijn al jong opgedane fascinatie voor fotowerk (zijn broer is fotograaf) combineert met animatie en bestaande schilderijen. Gestileerde personages zijn daarin opgebouwd uit oude archiefbeelden. Zonder verdere achtergrond (de IFFR-website voorziet daarin enigszins) blijft het voor mij, hoe bijzonder ook uitgevoerd, toch wat ongrijpbaar. In ieder geval kan ik erin zien hoe het heden altijd een innig geheel vormt met het verleden.

Dan op weg naar het uitdagende Asunder van het Duitse trio Tega Brain, Julian Oliver en Bengt Sjölén, bijgestaan door een 144 CPU supercomputer en ontwikkeld in samenwerkding met V2_Lab for Unstable Media. In Unfolding en We Will Definitely… waren toekomstbeelden al een terugkerend motief, en ook het Asunder-trio pakt dat voortvarend aan, op een heel andere manier.

We zien satellietbeelden van een stad of regio, samen met een projectie van allerlei data die met klimaat van doen hebben, en daarnaast weer door AI gegenereerde beelden die de resultaten tonen van vaak radicale ingrepen in de toekomst. Waarbij de AI zich het redden van de planeet als ultiem doel heeft gesteld, de mens heeft geen prioriteit meer. Soms kan zelfs een hele stad verplaatst worden of deels verdwijnen. Dat kan zowel humoristisch als absurd zijn. Ik zie onder meer hoe AI bedenkt dat ons Waddengebied gebaat zou zijn met heel veel nieuwe grond en bossen in zee. Rotterdam, zo verneem ik, zal ook onder handen worden genomen. Ik ben benieuwd.

Het is een project dat kritische vragen stelt bij het gebruik van AI, vooral als dat niet alleen gebruikt wordt voor dataverzameling, waar weinig mis mee hoeft te zijn, maar ook voor management en besluitvorming. Want dat laatste kan danig ontsporen. Intrigerend ook dat de berekeningen live door de ter plekke opgestelde computer tijdens de expositie worden uitgevoerd, dus de resultaten kunnen van dag tot dag veranderen. Ik heb er nog maar een klein deel van gezien, dus misschien nog eens terugkomen.

Ook de wereldpremière van DUCK (zowel festivalfilm als vertoning in OX Space) van de Schotse kunstenaar Rachel Maclean smaakt naar veel meer. Ook Maclean ging voortvarend met AI aan de slag. Een hilarisch juweeltje, deze korte parodie op de klassieke spionagethriller, met een cast die bestaat uit door AI gegenereerde deepfakes van klassieke sterren, waaronder Marilyn Monroe en Sean Connery. Ook qua plotwendingen komen zaken als echt en niet-echt heerlijk op zijn kop te staan. “Relax, it’s not real”, sust de chauffeur wanneer de auto tot schrik van de inzittenden op een ravijn afstormt. Wie meer wil zien kan volop terecht bij het Focus-programma dat het festival aan Maclean wijdt. Alleen al op grond van DUCK wil ik dit van harte aanbevelen. Ik ben nu al fan.

Art Directions Walk | Nog t/m 3 februari één of tweemaal per dag | Startpunt: station Rotterdam Centraal