IFFR 2021: Tiger Short Competition

Aan de nieuwe beleving van een filmfestival in tijden van strikte sociale beperkingen zijn we na een klein jaar al gewend geraakt. Hoe deze omstandigheden ook de inhoud ervan vormgeven, begint nu pas langzaam zichtbaar te worden, als eerste in korte films, zoals de 22 werken in de Ammodo Tiger Short Competition.

Duizenden huiskamers moeten deze week tijdens de online (deel)editie van IFFR de vertrouwde Rotterdamse bioscoopzalen vervangen. In al die huiskamerbioscoopjes zullen evenzovele eenlingen, gezinnen, woongroepgenoten, coronabuddies, stellen en filmvrienden de voorstellingen en discussies die samen het festival vormen vanuit hun eigen kleine bubbel bijwonen.

Het zal niet de spectaculaire kluizenaarservaringen opleveren waarmee het filmfestival van Göteborg, afgelopen weekend van start gegaan, het fenomeen ‘afzondering’ op een hoger plan brengt. In de week voor de opening werden tickets verloot voor losse eenpersoonspremières in een ijshockeystadion (capaciteit: 12.000 man) of Cinerama-theater (ruim 700 lege stoelen). Eén gelukkige – een cinefiele verpleegster kwam als gepaste winnaar uit de bus – is beloond met een verblijf van een volle week in een vuurtoren op een verder onbewoond eiland, met zestig festivalfilms als enige afleiding.

Zulke uitzonderlijke vertoningssituaties kunnen, meer dan het banale bankzitten dat deze week voor het IFFR-publiek (en overigens ook voor de overweldigende meerderheid van de Zweedse filmkijkers) de festivalervaring zal bepalen, aan het licht brengen waarin de individuele kijkervaring verschilt van de collectieve, en wat een festival nu eigenlijk tot een festival maakt.

Bijgeloof
Hoe dit afgelopen jaar van thuiswerken, afstand houden, reisbeperkingen en zelfisolatie zijn weerslag krijgt op de makers en films die de artistieke inhoud van het festival bepalen, is een tweede. Films maken is een tijdrovend proces, en het grootste deel van het speelfilmlange werk dat nu in Rotterdam wordt vertoond, bevond zich bij het begin van de lockdown vermoedelijk al in de montagefase. Voor dat type arbeid werkt een lockdown eerder mee dan tegen.

Bij kortere films ligt dat anders, en als het pandemiejaar ergens al zijn sporen heeft nagelaten, dan moeten ze hier gezocht worden. Van de 22 korte en middellange films die meedingen naar de Tiger Short Award lijkt niet meer dan de helft te zijn geschoten vóórdat de pandemie een globale lockdown afdwong. Tot die groep hoort in elk geval wel het Thaise Lemongrass Girl, dat zich afspeelt op de set van de (in 2019 gedraaide, nog uit te brengen) speelfilm Come Here. De bescheiden, maar loepzuivere vertelling, waarin een archaïsch bijgeloof haast ongemerkt de positie van een jonge productieassistent ondermijnt, is ook een van de weinige fictieshorts in de selectie.

Desoriëntatie
Een sterker vertegenwoordigde categorie wordt gevormd door films die geheel zijn gemonteerd uit persoonlijke archieven of publieke (online) beeldcollecties – een artistieke keuze die allicht vaak voortkwam uit praktische overwegingen in een wereld met beperkte bewegingsvrijheid. Inventief, maar ook behoorlijk hermetisch, is de wijze waarop Ruth Höflich in Plant (879 pages, 33 days) de ongemakkelijke relatie met een gruwelijke gebeurtenis uit haar voorouderlijke geschiedenis vormgeeft: een van de laatste heksenprocessen in Duitsland vond plaats op het erf van een hoeve die nog altijd in bezit van Höflichs familie is. In een gesprek met haar moeder, die het verslag van dit proces in een archief aantrof, en in de collage van beelden die Höflich daaroverheen legt, botsen historische feiten op persoonlijke herinneringen en associaties verbonden met deze plek. De grillige montage laat voelen hoe moeilijk en pijnlijk het is om die twee in één verhaal te vangen.

Nog meer desoriëntatie wekt de manier waarop Morgan Quaintance twee volstrekt tegengestelde narratieven langs elkaar laat schuren. Surviving You, Always doet in foto’s en teksttitels verslag van een rauwe, met goedkope psychedelica en paranoia doordrenkte tienertijd in de jaren negentig in de Zuid-Londense wijk Lambeth, terwijl op de soundtrack LSD-goeroes Timothy Leary en Ram Dass bezwerende vertogen houden over persoonlijke groei. Twee werelden die elkaar nooit zullen ontmoeten, en tegelijk wel degelijk één verhaal vormen.

Iets wat juist niet opgaat voor de kortste film van de selectie, het zes minuten durende filmgedicht Er is een geest van mij. Beelden die de Nederlands-Peruaanse filmmaker Mateo Vega tussen eind 2016 en begin 2020 op verschillende plekken ter wereld filmde, koppelt hij aan een voice-over in twee talen waarin hij mijmert over toekomstbeelden die nooit bewaarheid werden. Het is een sterk concept, en op een moment waarop we ons massaal afvragen hoe de wereld voorbij de pandemie zich zal ontvouwen, klinkt het als een schot in de roos. Maar dat schot mist, want Vega’s woorden en beelden willen niet écht samenklonteren tot een coherent geheel.

Camera obscura
De selectie bevat wel meer van zulke bijna-geslaagde films. In het ludieke The Hole’s Journey verbindt kunstenaar Ghita Skali een paar versleten vloerdelen uit een Amsterdamse kunstinstelling met een stuk onteigend land in Marokko en de vervolging van een bevriende journalist aldaar. In curatorentaal: we volgen een interventie die de mechanismen van autoriteit bevraagt, maar waar uiteindelijk geen van de betrokkenen, noch wijzelf, de zin van doorgronden.

In andere gevallen laat gebrek aan een heldere visie zich gelden in het te lang uitspinnen van een idee. Daarvan geven The Eternal Springtime uit Vietnam en Terranova uit Cuba goede voorbeelden, juist omdat ze, beide op hun eigen manier, oogstrelend mooi zijn; de eerste vanwege zijn schitterende natuurfotografie en lang aangehouden, bijna-stilstaande shots, de tweede door het opvallende gebruik van camera obscura-beelden om Havana het aanzien van een gedroomde stad te geven.

Subtiele codes
Een van de weinige mensen die in coronajaar 2020 zijn werkroutines niet hoefde aan te passen, is Basir Mahmood. Al jaren werkt deze Pakistaanse maker vanuit Amsterdam met filmcrews uit Lahore die ter plekke, volgens zijn gedetailleerde instructies-op-afstand, de scènes creëren die hij bedenkt. In het intrigerende Sunsets, Everyday lijken zelfs die scènes er nauwelijks toe te doen: de film bestaat merendeels uit een registratie van mannen die op de set aan het werk zijn, met hier en daar een onscherp beeld van een vrouw. Wie de beschrijving er niet bij leest zal niet snel raden dat het werk is geïnspireerd op de foto’s van blauwe plekken die mishandelde vrouwen tijdens de lockdown online zetten. In zijn lovenswaardige streven om dit geweld niet sensationeel te maken, blijft het steken in de verborgenheid die Mahmood juist aan de kaak wil stellen.

Eva Giolo slaagt er in Flowers Blooming in Our Throats wél in om het delicate onderwerp in onze verbeelding op te roepen zonder het te verbeelden. Haar film is een ritmische montage van handbewegingen, tijdens de eerste lockdown gefilmd in verschillende huiselijke omgevingen. Handen die openen, sluiten, kneden, verzorgen, werken, strelen, grijpen, ontwijken. Via subtiele codes verschuift geleidelijk de context van die beelden – waarmee de film ook het dubbelzinnige karakter van gewelddadige relaties weet te vatten.

Ervaringscinema
Een mentaal isolement van heel andere aard is verbeeld in For the Sake of Calmness. Vervreemdende tableaus en een indringende voice-over roepen de kwellende, verhevigde werkelijkheidsbeleving op die filmmaker en fotograaf Newsha Tavakolian maandelijks ervaart in de week voorafgaand aan haar menstruatie. Als de Iraanse voor die onderwerpskeuze alleen al geen prijs verdient, dan zeker voor de evocatieve kwaliteit van haar woorden en beelden. Haar film dompelt je onder in een toestand die zowel beklemmend als geestverruimend aanvoelt. En om dat te ervaren hoef je ook eigenlijk niet per se te weten dat het over PMS gaat – de film zelf vertelt je dat niet – want dat gevoel mag ook zomaar voor iets anders staan.

Pure ervaringscinema biedt het experimentele, op 35mm gefilmde earthearthearth van Daïchi Saïto, waarin berghorizonten abstracte patronen vormen die met behulp van belichtingseffecten en een pulserende soundtrack tot een steeds hypnotiserender geheel zijn gemonteerd. Een film over niets en alles, die je alleen maar kunt ondergaan. En ook bij uitstek een film die het grote gemis van een bioscoopvertoning voelbaar maakt. Niet alleen maar om het grote doek en de Dolby Surround, maar ook om de oase die een film als dit kan zijn in de al even weldadige woeligheid van een festival. In duizenden huiskamers zal deze online IFFR-editie beslist ons verlangen naar de wederopstanding van dát fenomeen levend houden.

De films in de Ammodo Tiger Shorts Competition worden vertoond in zes blokken, die op onderstaande momenten op het IFFR hun premièrevertoning hebben en vanaf dan steeds 72 uur on demand beschikbaar zijn:

• Verzamelprogramma 1 | dinsdag 2 februari 17:00
  80.000 ans | Er is een geest van mij | Sunsets, Everyday | Tracing Utopia
• Verzamelprogramma 2 | dinsdag 2 februari 20:00
  Flowers Blooming in Our Throats | For the Sake of Calmness | Maat Means Land | Manifesto
• Verzamelprogramma 3 | woensdag 3 februari 17:00
  Erde essen | Letter from Your Far-Off Country | Luces del desierto | The Women’s Revenge
• Verzamelprogramma 4 | woensdag 3 februari 20:00
  Earthearthearth | The Hole’s Journey | Tellurian Drama
• Verzamelprogramma 5 | donderdag 4 februari 14:00
  The Eternal Springtime | Plant (879 Pages, 33 Days) | Surviving You, Always | Who Is Afraid of Ideology? Part 3: Micro Resistances
• Verzamelprogramma 6 | donderdag 4 februari 17:00
  Happy Valley | Lemongrass Girl | Terranova