Cinekid Industry Forum

Op het Cinekid Industry Forum, een ont­moe­tings­plek voor inter­natio­nale pro­fessio­nals uit alle hoeken van de jeugd­film­branche, dook een middag­sessie in de link tussen humor en hoop.

Wie het aanbod van Cinekid een beetje kent weet dat zware onderwerpen niet geschuwd hoeven te worden in kinderfilms. Verlies van een dierbare, alleenstaande ouders, discriminatie, het zijn zomaar een paar zaken die met zekere regelmaat terugkomen. Dus belangrijke kwestie: hoe geeft je bij al dat realisme de jonge kijkers toch een positief uitzicht?

Vandaar dat ik aanschuif bij tafel acht van de middagsessie van het woensdag gehouden Cinekid Industry Forum. Die Forumdag is de gelegenheid waarop internationale professionals uit alle hoeken van de jeugdfilmbranche elkaar ontmoeten en presentaties over een breed scala aan onderwerpen bijwonen. Van kunstmatige intelligentie tot diversiteit of het animatiewerk van Job, Joris & Marieke. En aan tafel acht gaat het over hoop geven in tijden van crisis.

Verdriet verjagen
Dat kan uiteraard op allerlei manieren, zoals met humor. Humor is iets wat je veel in kinderfilms tegenkomt, maar waar zelden dieper op wordt ingegaan. Hier dus wel. Te beginnen met een door de Zweedse filmmaker Sanna Lenken gepresenteerde case-study van haar nieuwste film Comedy Queen (internationale competitie Cinekid). Een inderdaad heel bijzonder, in Berlijn al bekroond verhaal over een dertienjarig meisje dat het na de dood van haar moeder vreselijk vindt haar vader te zien huilen. Haar plan: het verdriet van haar vader en haarzelf verjagen door standup-komiek te worden.

Opmerkelijk is niet alleen dat de humor en de lichte toets van het verhaal naadloos aansluiten bij de aangrijpende kanten van die coming of age-story, maar dat de humor zelf deel van het onderwerp is.

Lenken bevestigt dat na een vertoning in Denemarken inderdaad drie standup-komieken in het publiek opmerkten dat Comedy Queen min of meer de structuur heeft van een standup-performance. Je breekt het ijs met een lach om vervolgens serieuze zaken op een onverwachte manier te belichten.

Ze verklaart niet bang te zijn voor sterke emoties, en ook dat kinderen heel goed zwaardere onderwerpen aankunnen. Kinderen van een jaar of dertien zien via internet al heel veel. Maar het moet wel oprecht en waarachtig zijn, en ook een hoopvol uitzicht bieden. De bioscoop, voegt ze daaraan toe, is een veilige plek is om gevoelens te delen en er over na te praten.

Humor kan helpen je open te stellen en gevoelens van empathie en sympathie opwekken. Die humor en warmte moeten vanuit de hoofdpersoon zelf komen, en er moet een goede balans zijn tussen droevige en vrolijke momenten. Momenten waarbij je soms niet weet of je moet lachen of huilen. Ze ziet dat ook als tegenhanger van Amerikaanse films waarin de wereld ideaal en perfect is. Dat kan juist een negatieve invloed op het zelfbeeld hebben.

Iemand aan tafel voegt hieraan toe Comedy Queen ook te waarderen vanwege het feit dat het juist een meisje is dat standup-komiek wil worden. Het geeft meisjes de moed om grappen te maken, een terrein dat doorgaans door mannen wordt ingenomen. Inderdaad maakt hoofdpersoon Sasha korte metten met veel stereotypen. Alleen al het feit dat ze zich kaalscheert. Iets wat volgens Lenken is Zweden soms is geïmiteerd.

Kinderen en humor
Een goed moment om over te schakelen naar sociaal psycholoog Madelijn Strick voor een wetenschappelijk perspectief. Ze doet onderzoek naar de rol van humor bij de ontwikkeling van kinderen en ziet dat kinderen, misschien wel meer dan volwassenen, het intuïtief gebruiken als een middel om met moeilijke situaties om te gaan.

Welke soort humor daarbij het beste werkt is uiteraard afhankelijk van de leeftijd van kinderen. Ter plekke toont ze een diagram waarin allerlei soorten humor naar leeftijd staan gerangschikt. Van fysieke grappen, slapstick en poep- en piesgrappen voor de jongsten tot ironie, complexe humor en grappen over sex voor jonge pubers. Na twaalf jaar schijnt er weinig meer te veranderen. Wel is het soort humor sterk afhankelijk van opvoeding en cultuur.

Allerlei onderzoek, niet alleen met betrekking tot kinderen, laat zien dat humor vooral invloed heeft op negatieve gevoelens: die worden gedempt. Strick haalt aan dat toen de covid-crisis uitbrak er op internet onmiddellijk allerlei grappen verschenen. Het laatste avondmaal nu via zoom, om maar iets te noemen. Het schijnt het best te werken wanneer iets grappig en ontroerend tegelijk is. Zoals toen de ministerpresident van Nieuw-Zeeland bevestigde dat de Paashaas en de Tandenfee ook tot de essentiële beroepen gerekend mochten worden.

Op dit moment doet Strick onderzoek in samenwerking met Het klokhuis, het kinderprogramma met een respectabele staat van dienst als het aankomt op het combineren van serieuze informatie met grappige sketches. Een ander voorbeeld is de cliniclown, een fenomeen waar Strick aanvankelijk van griezelde, maar die mening heeft ze herzien. De grappen van de clown kunnen voor verbindig zorgen. Ze illustreert dat met het geval van een achtjarig meisje bij wie een onderbeen werd geamputeerd en vervangen door haar eigen achterstevoren geplaatste voet. Dat klinkt bizar, maar is een manier om een kunstbeen een kniegewricht te geven. De clown ging onzeker maar dapper een gesprek met haar aan, wat uiteindelijk als resultaat had dat het meisje zelf grappen over haar vreemde been ging maken: “O, ik heb vanmorgen mijn voet achterstevoren aangetrokken.”

Strick bekent van film niet heel veel verstand te hebben, maar waagt toch de mening dat ook hier humor kinderen kan helpen een stap vooruit te zetten.

Geen messen
Die stap vooruit, wat ik vertaal als ‘hoop geven’, het thema van de sessie, kan natuurlijk ook op andere manieren. Zoals aan de orde komt in de laatste presentatie, waarin regisseur Ineke Houtman en casting director Martha Mojet hun licht laten schijnen over de aanpak van Matties (Nederlandse competitie). Dit jeugddrama laat zien hoe de twaalfjarige Ilias helemaal ontredderd is als zijn vriend en grote voorbeeld bij een vergismoord om het leven komt. Waardoor hij een gemakkelijke prooi wordt voor een jonge drugsdealer die loopjongens voor zijn bestellingen nodig heeft.

De film blinkt uit door een geweldige cast van jonge spelers, het resultaat van een zeer intensief en langdurig castingproces. Met name de jonge hoofdrolspeler Shad Issa Abdullah zet een prachtige, levensechte en gelaagde rol neer met een breed scala aan emoties. Bij de casting vind je het hart van je verhaal, aldus Houtman.

De hoop die deze film biedt zit hem, aldus Houtman, in het laten zien dat je een keus hebt. Laten zien hoe je verstrikt kan raken in de criminaliteit, maar daarmee ook hoe je er alert op kan zijn. Het heeft ook te maken met wat en hoe je iets laat zien. Aan de ene kant oogt Matties superrealistisch. Maar Houtman haalt ook de vraag aan van een achtjarig meisje bij een vertoning van de film. Ze vroeg waarom er nergens messen waren te zien, terwijl die tegenwoordig door bijna iedereen in dat soort kringen worden gedragen. Nou, die laat Houtman dus gewoon niet zien.

Daarbij is er weliswaar een soort van open eind om het niet al te rooskleurig te maken, maar Ilias neemt wel een beslissing die hem zijn zelfrespect teruggeeft. En waardoor de jonge kijkers zien dat er ook een andere weg is. Matties komt jammer genoeg alleen op televisie, en niet in de bioscoop, waar de film wat mij betreft prima op zijn plaats zou zijn. Maar Houtman hoopt wel dat Matties veel op scholen zal worden vertoond.

Allround personages
En hoe zit het dan met de humor? Speelde die bij de casting een rol, wil ik weten. Absoluut, is het resolute antwoord.

Matties is inderdaad een heel andere film dan Comedy Queen, hij staat als ‘spannend jeugddrama’ en niet als komedie in het programma, maar de humor doet zeker mee.

Bij de casting is wel degelijk gelet op het gevoel voor humor van de kids, alsdus Mojet. In een scène die als inleiding bij de presentatie wordt vertoond zien we Ilias en een paar van zijn maatjes heel spontaan overleggen, kletsen en grappen maken. Mojet benadrukt dat je spelers zoekt met gevoel, die grappen kunnen maken en ook serieus zijn. Je hebt personages nodig die allround zijn. Dat sluit perfect aan bij wat ik hiervoor bij Comedy Queen noteerde: dat de humor uit de personages zelf moet komen.

Wat niet wegneemt dat de opnamen intensief waren. De moeder van Abdullah was verbaasd dat hij na een opnamedag meteen naar bed ging. Dat wilde hij anders nooit. Maar hij en de andere kids vonden het geweldig. Ze zouden zó weer een film met Ineke Houtman willen maken.

Comedy Queen draait vanaf 21 december in de bioscoop. Matties wordt op 15 januari uitgezonden bij de NPO.