Cinedans 2025: New Dutch

De Nederlandse danscinema is even levendig, gevarieerd en hoogstaand als het dansklimaat, tonen de korte films in het New Dutch programma op dansfilmfestival Cinedans.

Opeenvolgende cultuurhatende kabinetten hebben verwoede pogingen gedaan het af te breken, te marginaliseren en weg te bezuinigen. Desondanks is het dansklimaat in Nederland nog altijd uniek in de wereld. Van klassiek tot hiphop en van moderne theaterdans tot new circus: het wordt allemaal gemaakt in Nederland, en dat op hoog niveau.

Ook als het gaat om de combinatie van dans en cinema lopen Nederlandse makers voorop. De rol die het dansfilmfestival Cinedans daarbij al ruim twintig jaar speelt kan moeilijk overschat worden. Het programmaonderdeel New Dutch, dat de nieuwe oogst aan Nederlandse dansfilms presenteert, is dan ook iedere editie weer iets om naar uit te kijken.

Net als op de danspodia is ook in de cinema de variatie binnen de producties groot. Toch zijn er wel overeenkomsten aan te wijzen. Zo zijn veel makers opmerkelijk terughoudend met het inzetten van dans. Terwijl een platform als TikTok vol staat met filmpjes van jonge dansers die in korte tijd al hun virtuoze (of virtuoos bedoelde) moves etaleren, houden dansfilmers hun danskruit graag zo lang mogelijk droog.

Zoals performer en choreografe Daria Titova, die in through the roots terugkeert naar het Russische platteland, waar ze als kind haar zomervakanties doorbracht bij haar grootvader. Pas in de vierde minuut van deze sfeerschets van amper een kwartier zien we Titova in beweging komen. Naast een klaterende waterval laat zij haar romp en armen expressief kronkelen – maar de bewegingen voltrekken zich in de schaduw, op een plek waar slechts een paar zonnestralen doordringen. In andere shots laat regisseur Maria Ponomariova het bewegen over aan wapperende grasvelden, of cyrillische letters in een dagboek, die van het papier af dansen in het flakkerende licht. In een nachtelijk woud voert Titova een liefdevol duet uit met haar vader. Maar menselijke interacties zijn in deze tactiele herinneringsfilm niet belangrijker dan drogende salviaplanten die wiegen in de wind, of het gekrioel van honingbijen.

Ook in het compacte euthanasiedrama Voltooid wordt dans afgemeten ingezet. Een terminaal zieke vrouw stapt uit het leven, omringd door haar familie in een huiskamersetting. De klinische handelingen van de euthanasiedokter contrasteren fel met de emoties van de door Laura Feliu Casas vertolkte dochter. “Waarom zijn jullie niet bang dat ze zich vergist?”, klinkt haar innerlijke stem, terwijl ze in een korte maar indringende choreografie overrompeld wordt door een modderige storm. Woest rondtollend over de met bladeren bedekte grond verzet ze zich een laatste keer tegen het naderende afscheid. Dramatisch is haar uiteindelijke acceptatie wel wat al te soepeltjes neergezet. De film werd mede gefinancierd door het Steunfonds Laatste Wil, en een drang tot positieve beeldvorming rond euthanasie lijkt het hier gewonnen te hebben van een psychologisch wat geloofwaardigere afwikkeling. Dat doet echter geen afbreuk aan die intense danseruptie van Laura Feliu Casas.

In de autobiografische kortfilm Home – 家 wacht urban dancer Bai Li Wiegmans eveneens geduldig totdat ze haar eerste danspas maakt: eerst mag de kijker in een reeks intieme homevideos kennismaken met haar adoptie vanuit China naar Nederland, in de late jaren 1990. In en naast haar adoptieouderlijke woning zijn de strakke moves van de volwassen Bai Li afgezet tegen de spontane dansimpulsen van de beweeglijke peuter Bai Li. Kinderlijke onschuld maakt in de over verschillende locaties verdeelde danssolo plaats voor de bij vlagen tamelijk boze worsteling die komt kijken bij het afgestaan/geadopteerd zijn en bij het opgroeien tussen twee culturen. Fraai zijn de in een bos gedraaide opnamen bij laagstaande zon, waarin Bai Li in een smetteloos witte kung fu-outfit vooral kracht uitstraalt. De kracht van een jonge vrouw die vorm heeft gegeven aan haar worsteling.

Naast een terughoudendheid om meteen alle dansante registers open te trekken is er nog een andere overeenkomst tussen de film-/dansmakers. Velen van hen zijn dol op alledaagse bewegingen die door stilering of herhaling transformeren tot dans. Dit concept, in de jaren 1980 door Anne Teresa de Keersmaeker samengevat in het destijds revolutionaire adagium “mijn lopen is mijn dansen”, is tegenwoordig een vast onderdeel van de choreografische gereedschapskist. Een mooie toepassing hiervan is te zien in Her Body, van Daphne Lucker. De handeling opent met een ogenschijnlijk simpele beweging: een moeder strijkt het bed van haar dochter glad. En nog eens. Wat aanvankelijk een familiair spelletje tussen moeder en dochter lijkt, openbaart zich al snel als een pathologische relatie. Dat gladstrijken van die deken laat zich interpreteren als een uiting van dominantie. In een wat letterlijke, maar toch behulpzame aftiteling, stelt de film dat Pediatric Condition Falsification een situatie beschrijft waarbij een ouder gezondsheidsproblemen bij een kind veinst of creëert, en dat dit waarschijnlijk vaker voorkomt dan wij weten. Dit fenomeen, dat filmliefhebbers sinds The Sixth Sense ook wel kennen onder de noemer Münchhausen by Proxy, is in Her Body indringend uitgewerkt in een met toewijding gedanste driehoeksrelatie tussen het gehospitaliseerde meisje, haar moeder en een (denkbeeldig) vriendinnetje dat het voor het meisje opneemt.

Ook in A Bird Named Mansour van Jordi Dik loopt een universeel herkenbare beweging als een rode draad door de choreografie: in dit geval het beschermend vasthouden en overgeven van een baby. Dat dit kindje bij nadere beschouwing een levenloze prop kleren blijkt te zijn, doet niet af aan de basale menselijkheid van dit gebaar. Leden van Diks inclusieve Compagnie Tiuri delen de met vogeldons bedekte vloer met dansers van het Londense gezelschap van de internationale choreografie-ster Hofesh Shechter. Een dicht op de dansers kruipende camera registreert hoe de performers steeds agressiever tegenover elkaar komen te staan. Een omslagpunt dat gemarkeerd wordt door een in mineur gespeelde variatie op Beethovens ‘Alle Menschen werden Brüder’ ligt er nogal driedubbeldik bovenop. Sterk is dan wel weer de daaropvolgende scène, die draait om een beroemd citaat van Maya Angelou: “The truth is, no one of us can be free until everybody is free.” Terwijl de performers deze immer actuele tekst scanderen dansen ze synchroon een krachtige bewegingsfrase die de boodschap onderstreept en versterkt.

Een Nederlandse dansfilmmaker die al langere tijd aan de weg timmert – zowel in het theater als via verschillende visuele media – is Thomas Bos. Los van het New Dutch programma mag deze mede-oprichter van de in vrolijke ontregeling gespecialiseerde dansgroep 155 een eigen programma samenstellen onder de titel The Body Doesn’t Lie. Een van de vertoonde films is Stompen (2022), door Bos en zijn co-creërende broer Erik aangekondigd als de “beste (en enige) dansfilm over woede ooit”. En ja, deze film over een Utrechtse vuilnisman die na een geweldseruptie in groepstherapie moet is inderdaad enig in zijn soort. Door de combinatie van tegendraadse humor en strakke breakdance is het een persoonlijke favoriet van mij.

Bos’ nieuwste productie West beleeft zijn première in het Cinedans-programma. De film is gedraaid tijdens een tocht die de aan motoren verslingerde mannen van 155 maakten van Utrecht naar de Ghanese hoofdstad Accra. Het voice-over reisverslag van Bos en zijn kompanen wordt op karakteristieke toon ingesproken door Joost Prinsen. In een poging de vele indrukken van de tienduizend kilometer lange reis te verwerken, draaiden de 155-mannen verschillende dansclipjes onderweg. Dat varieert van een piemelnaakte draafpartij in Afrikaanse woestijnduinen, via een ietwat melige zitdans op lage campingstoeltjes, tot synchroon uitgevoerde motortrucjes. Maar het beeld dat misschien wel het meest indruk maakte op Bos – hij begint er meerdere keren over – is niet een dansend beeld, het beeld is zelfs het tegendeel van beweging. Het is een aapje dat Bos c.s aan de kant van de weg vonden. Roerloos. Levenloos. Morsdood.

Cinedans Fest | 20 t/m 23 maart 2025 | Eye Filmmuseum, A Lab en Tolhuistuin, Amsterdam | Van 21 t/m 30 maart is een groot deel van het programma ook online beschikbaar.