Cannes 2022

Na de afgelaste editie van 2020 en covid-editie 2021 stond de 75e editie van het filmfestival van Cannes in het teken van bevrijding. De verwach­tingen waren hooggespannen, maar wat volgt op de bevrijding stelt vaak teleur.

Op de officiële poster van de 75e editie van Cannes prijkt Jim Carrey als Truman uit The Truman Show, die zijn hand uitreikt naar de grote witte cijfers ‘75’. Het is een bewerkte versie van een cruciaal moment in de film: ontsnapping uit de filmstudio waar Truman zijn hele leven doorbracht is binnen handbereik, maar deze bevrijding is nog niet daadwerkelijk bereikt.

Het beeld roept de vraag op: wat komt er ná een bevrijding? Wat gebeurt er als je je omstandigheden hebt afgewezen en dus je leven opnieuw moet vormgeven, volgens je eigen richtlijnen? The Truman Show eindigt waar deze zoektocht begint. Veel films op de 75e editie van Cannes onderzochten juist wat er gebeurt nadat die deur is geopend. Dat blijkt vaak minder rooskleurig dan gedacht.

Machtsstructuren
Ruben Östlunds uitgekiende satire Triangle of Sadness presenteert een bevrijding van bestaande machtsstructuren. Wanneer een luxe cruiseschip wordt gekaapt door piraten en vervolgens zinkt, strandt een groepje rijke gasten en een ‘toiletmanager’ op een onbewoond eiland. De bestaande driehoek van macht wordt vrijwel meteen op zijn kop gezet.

Waarop voorheen het nutteloze werk werd beloond (een van de gasten werd letterlijk rijk met het verkopen van shit), staat op het eiland nuttig werk ineens hoog in aanzien. Maar de ontsnapping blijkt niet echt: bepaalde machtsstructuren verdwijnen, maar daar komen vrijwel meteen andere voor in de plaats. Bovendien kan dit nieuwe systeem alleen bestaan in deze context, op het onbewoonde eiland. Uiteindelijk moet de tot dictator uitgegroeide toiletmanager overgaan tot geweld om haar machtspositie in stand te houden.

In de queer film Joyland van Saim Sadiq (de eerste Pakistaanse ooit in de Cannes-selectie) ontsnapt een zoon aan het Pakistaanse patriarchaat door achtergronddanser te worden voor erotisch danseres Madame Biba. Deze breuk met de verwachtingen van zijn vader brengt voor Haider een reeks ontdekkingen over zichzelf teweeg. Maar, zo benadrukt de film, de vrijheid en zelfontdekking van de één kan ook de onderdrukking voor een ander betekenen: Haiders vrouw, die een zelfstandig leven leidde, wordt door zijn keuze gedwongen om huisvrouw te worden en gaat hier uiteindelijk aan onderdoor.

Narigheid
Zo kwam de teleurstelling die volgt op bevrijding telkens terug in de selectie. In het experimentele EO van Jerzy Skolimowski ontsnapt een ezel uit het circus. Het lijkt op papier misschien een vrolijk idee, zo’n ontsnapping aan het bestaan als circusdier, maar deze ezel komt onderweg vooral narigheid tegen. EO is ook een soort ontsnapping in vorm, met een losse verhaalstructuur en een vrije filmstijl. Ook deze bevrijding valt tegen, want EO wordt ondanks zijn extreme vorm nooit meer dan een verzameling gechargeerde vignetten.

Het is opvallend dat al deze ontsnappingsverhalen eindigen in de dood, vaak die van het hoofdpersonage. In het levendige, overweldigende Rodeo van Lola Quivoron staat de motor van Julie voor haar bevrijding. Met haar motor ontsnapt ze aan traditionele verwachtingen rondom gender (vrouwen staan langs de kant, mannen rijden motor). Maar – spoiler – Julie moet haar bevrijding met de dood bekopen.

Hetzelfde is het geval in Holy Spider van Ali Abbasi, een conventionele thriller waarin een seriemoordenaar denkt te kunnen ontsnappen aan de wet door zijn (in zijn ogen) morele superioriteit. En in minder mate ook in Plus que jamais van Emily Atef, waarin een vrouw pas door haar terminale ziekte ontdekt wat haar gelukkig maakt.

Teleurgesteld
De bevrijdingen die al deze films afbeelden zijn complexer dan op het eerste gezicht duidelijk is. Dat is ook het geval voor het festival zelf. Cannes belooft natuurlijk ook een ontsnapping aan de alledaagsheid, een vlucht in film. Wie zijn planning een beetje op orde krijgt, spendeert hier meer tijd in de verhalen op het scherm dan in het leven daarbuiten.

Dat gevoel van bevrijding is nog sterker na twee covid-jaren: het festival wordt omarmd als een bevrijding van de lockdowns en isolatie van de afgelopen jaren. Geen wonder dat vrijwel niemand zich aan de zwakjes gesuggereerde covid-maatregelen hield. Maar ook de bevrijding die Cannes biedt blijkt ambigu, met een op papier sterk programma dat in de praktijk, zeker in de competitie, overwegend tegenviel – telkens weer kwamen we teleurgesteld de zaal uit.

Misschien schept de hoge verwachting van bevrijding een onrealistisch beeld, waar de werkelijkheid nooit aan kan voldoen. Maar misschien zegt deze teleurstelling ook iets wezenlijks over bevrijding zelf: dat het complexer en verdrietiger is dan het feestje waarmee we het woord zo makkelijk associëren. Zo paste de teleurstelling die in Cannes door vele films werd opgeroepen perfect bij het thema van dit jaar.