San Sebastian Film Festival 2023, blog 1

San Sebastian 2023 had een opmerkelijk sterk programma.

Van 22 tot 30 september vond de 71ste editie plaats van het San Sebastian Film Festival: een selectie van het beste uit Cannes, Venetië en Toronto, met een focus op Latijns-Amerika, ruimte voor debutanten, klassiekers, masterclasses van onder andere Christian Petzold en Albert Serra en een aantal wereldpremières zoals Un silence, de nieuwe van Joachim Lafosse. Plus een competitie met werk van vooral jonge makers met hun eerste of tweede speelfilm.

Voor de vierde keer op rij ging hier een vrouw met de hoofdprijs naar huis, de Gouden Schelp. Best bijzonder, maar ook weer niet zo, als je bedenkt dat de competitie voor meer dan de helft bestond uit producties van vrouwelijke regisseurs. Opmerkelijker is dat over de hele linie de competitie én de rest van het filmfestival sterk was. De jury onder leiding van Claire Denis koos voor de Spaans-Portugese Belgische productie O corno (The Rye Horn) van de Baskische Jaione Camborda voor de hoofdprijs. Een beetje een thuiswedstrijd, want de cineaste komt voort uit het eigen talentenprogramma van het festival.

‘Rye Horn’ betekent ‘moederkoren’ en is een schimmel op rogge en tarwe. De gedroogde schimmel werd van oudsher gebruikt als krampstillend middel bij pijnlijke bevallingen, maar kan ook giftig zijn en een abortus opwekken. Juist om dit moederkoren is het drama gebouwd, in het begin van de jaren zeventig in een rurale samenleving aan de grens van Spanje en Portugal. Een opmerkelijk aardse en fysieke film met mooie poëtische momenten en een meer dan overtuigende hoofdrol van Janet Novas als alleenstaande vrouw die helpt bij bevallingen en andere vrouwenzaken.

In het ongemakkelijke Deense Kalak, met Lemming Film als Nederlandse coproducent, is de hoofdfiguur op de vlucht in de weidse, bijna hallucinante omgeving van Groenland. Een verloren ziel die niet met zichzelf in het reine kan komen en in zinloze relaties vlucht. Prachtig in beeld gebracht door de camera van Nadim Calsen, die hiervoor bekroond werd. “De film laat je een verborgen wereld zien, gunt ons een empathische blik in de schoonheid van een land waar we niets van weten”, aldus het Juryrapport. De Speciale Juryprijs was terecht voor regisseur Isabella Eklöf, een talent waar we waarschijnlijk nog veel van horen. Kalak – de titel staat voor ‘dirty Greenlander’, zeg maar: ‘foute buitenlander!’ – is pas haar tweede film, na het ook al opmerkelijke Holiday (2018).

Vertaalster Nat, de hoofdfiguur in Un amor van Isabel Coixet, gebaseerd op de gelijknamige roman van Sara Mesa, is ook op de vlucht. Getraumatiseerd door letterlijk te veel vertalen van oorlogsleed van vluchtelingen, zoekt ze rust in een afgelegen dorp. Al gauw blijkt het niet zo’n (vrouw)vriendelijke omgeving. In het land van “het was slechts een zoen op de mond” werd deze nieuwe Coixet, waar veel van verwacht werd, opmerkelijk slapjes ontvangen. Te veel het cliché van foute mannen met naïeve vrouw als slachtoffer. Toch geven de onverwachte driften van Nat een opmerkelijke wending aan het verhaal.

Normaal gesproken biedt San Sebastian een uitstekend venster op hedendaagse Latijns-Amerika cinema. Deze editie had het programma opvallend minder sterke titels. Het Argentijnse Puan was leuk en luchtig, maar allerminst bijzonder. Toch viel Puan flink in de prijzen, met bekroningen voor het beste scenario en de beste hoofdrol. Een film over een ietwat wereldvreemde professor die in een concurrentiestrijd verwikkeld geraakt voor de functie van hoofd van de faculteit filosofie in Buenos Aires.

Veel films over verloren zielen en tragische protagonisten in deze editie. Die thematische samenhang werd extra versterkt door het prachtige retrospectief van de Japanner Hiroshi Teshigahara. Als er iemand in zijn werk oog had voor de ‘verloren ziel’ die het hectische leven van het naoorlogse Japan wilde ontvluchten, is het Teshigahara. In zijn meesterwerk Woman in the Dunes (Suna no onna, 1964) wordt een man gedwongen voor altijd in een zandkuil te leven. Kafka en Beckett op zijn best. Ook films als The Face of Another, The Trap en The Man Without a Map sluiten thematisch aan bij thema van de verloren zielen. Als je Evil Does Not Exsist van Ryusuke Hamaguchi nu ziet – en ik zag ze min of meer na elkaar in San Sebastian – besef je hoe schatplichtig Hamaguchi is aan Teshigahara. Ongewone camera-instellingen, onverwachte wendingen, contrasterend gebruik van geluid, uitgebreide aandacht voor weidse landschappen en milieu.

Was er ook een minpuntje? Zeker, al had ik er zelf geen last van. Javier Bardem zou komen voor de Donostia Award. Bardem stond dus op al het artwork van het festival, zijn gestalte elke avond groot uitgelicht op het festivalpaleis, de uiterst fraaie direct aan zee gesitueerde Kursaal. Uiteindelijk kwam hij niet. Hij heeft beloofd om volgend jaar te komen om zijn prijs op te halen.