Berlinale 2023, blog 6

Forum Expanded, de videokunsttentoonstelling van de Berlinale heeft dit jaar als thema ‘An Atypical Orbit’, wat een tamelijk willekeurige manier is om werken te groeperen die het perspectief onderzoeken waarmee waar we naar de wereld kijken.

Terwijl het Arsenal Institut für Film und Videokunst dat onder andere een bioscoop exploiteert en het jaarlijkse Forum-programma tijdens de Berlinale organiseert zich opmaakt om van de Postdamer Platz naar het Silent Green Kulturkwartier in buitenwijk Wedding te verhuizen, is in de ondergrondse Betonhalle van Silent Green een reconstructie opgesteld van een van de eerste videokunstvertoningen van het Arsenal. Een tijdreis. Of een tijdtunnel zoals ze het zelf noemen.

Het is een tijdspong van vijftig jaar naar 1973, toen videowerken van de Japanse kunstenaar Takahiko Iimura op televisieschermen in het toenmalige Arsenal werden vertoond. Omdat men destijds nog niet over de technologie beschikte om video op een bioscoopscherm te projecteren, werden er talloze tv-toestellen naar de bioscoop gesleept en aan elkaar gekoppeld, waardoor op elk scherm hetzelfde te zien was.

De filmpjes zelf zijn niet allemaal bewaard gebleven, het is typische videokunst uit die dagen waarin het medium zelf centraal staat, maar wat deze reconstructie op zichzelf zo interessant maakt is dat hij laat zien hoe de bioscoop tot installatie werd omgetoverd. Anno nu zien we de bioscoopstoeltjes, de filmdozen en de tv-toestellen, en interpreteren het als een totaalbeeld dat op mediaconsumptie reflecteert.

Videokunst als bioscoopfilm
Bovendien is nu vaak het omgekeerde aan de hand. Niet de bioscoopzaal is installatie geworden, maar na vijftig jaar ‘expanded cinema’ is de tentoonstellingsruimte steeds vaker een verkapte bioscoopsetting. Videowerken met de lengte van een speelfilm of langer en met een complete narratieve boog willen eigenlijk stiekem gewoon in hun geheel bekeken worden. Het verschil tussen een ‘loop’ van 7, 17 of 70 minuten wordt dan arbitrair. Het projectiescherm met houten bankje of zitzak ervoor een armzalige kijksituatie. En vooral: is er nog enige sprake van wisselwerking tussen werk en vorm, werk en kijkervaring, en werk en de eventuele andere werken in dezelfde ruimte?

In ‘An Atypical Orbit’, zoals de tentoonstelling van Forum Expanded in Silent Green dit jaar heet, is het behoorlijk zoeken naar antwoorden op die vragen. Er zijn individueel interessante werken (de kijkdoosjes van de Tibetaans-Amerikaanse kunstenaar Tenzin Phuntsog) en er zijn ruimtelijk imposante werken zoals Walid Raads Comrade Leader, Comrade Leader, How Nice to See You, videoprojecties van twee van de vele Libanese watervallen die tijdens de Libanese oorlogen naar buitenlandse wereldleiders werden vernoemd. Ze zijn er als papieren opzetpoppetjes voor gezet.

Omdat de kijkdoosjes van Phuntsog en de watervallen van Raad naast elkaar staan, roepen ze meteen allerlei gedachten op over perspectief en proportie. Al helemaal omdat aan de overkant de drie ronde projecties van Teddy Williams’ A Very Large GIF opflikkeren waarin beelden van zijn colonoscopie zijn verwerkt. De kartonnen politici zijn piepklein in verhouding tot de watervallen, maar ze zijn weer net iets groter dan de mobiele telefoonschermpjes die Phuntog (van wie nog twee andere werken in de tentoonstelling zijn opgenomen) in zijn kijkdoosjes heeft verstopt. Ze vertonen mini-filmpjes die zijn in exil levende ouders van hun familie ontvingen tijdens een korte periode aan het begin van Covid waarin het voor Tibetanen mogelijk was om via een chat-app met het buitenland te communiceren.

Instagrammable
Ergens een verhaal van maken, dat is geloof ik wat ons tot mensen maakt. En kunst kijken is een uitgelezen manier om dat te trainen, ermee te spelen, het op de spits te drijven. Dus ook de atypische orbit van Forum Expanded bevat genoeg elementen die je denken en kijken prikkelen. En waardoor er allerlei kruisbestuivingen ontstaan tussen de tentoongestelde werken.

Maar te veel komt op het conto van de toeschouwer. De tentoonstelling zelf heeft geen echt narratief. Er mist een zenith. En een hoogtepunt mag best bescheiden zijn, als er maar iets gebeurt, als je oog er maar naartoe wordt gezogen, of juist uit z’n baan geslingerd. Een atypische orbit moet geen synoniem zijn voor middelpuntvliedende kunst. Wat is er atypisch aan de manier waarop Tamer El Said in Borrowing a Family Album fotoalbums van onbekende mensen gebruikt om de herinneringen aan zijn zusje te reconstrueren? Aan de manier waarop Jasmina Metwaly in On This Shore, Here een link wil leggen tussen de Medusa-mythe en het vervuilen van de oceanen? De vraag stellen is hem teleurgesteld beantwoorden: niet veel.

Dat Raads werk beklijft omdat het zo lekker Instagrammable is, is eigenlijk best wel shocking. De verhalen die we elkaar kunnen vertellen over de manier waarop dit werk je zou kunnen doen nadenken over hoe natuur wordt vernietigd door oorlog, wordt ingezet als charme-offensief en propagandamiddel, zijn daarvoor te groot, te urgent, te actueel.