Prénom Carmen #58

Carmen Felix schrijft over mainstream, genre en niche.

Begrijp me niet verkeerd, ik smul graag van true crime. Documentaires, explainers, podcasts – het is geen horror, maar komt aardig dicht in de buurt. En het verkoopt als een tierelier. Maar er begint steeds vaker een bitter nasmaakje aan te hangen, na de zoveelste documentaire over een vrouw die – verrassing! – door haar… komt’ie: man (zag je ’m aankomen?), is vermoord.

True crime-documentaires maar ook fictieproducties (zoals de nieuwe en omstreden tv-serie over Marianne Vaatstra) over vermoorde vrouwen zijn om meerdere redenen onethisch, maar wringen vooral wanneer ze worden gemaakt zonder de goedkeuring of medewerking van nabestaanden. Een van de grootste problemen is dat deze slachtoffers zo vaak worden gereduceerd tot objecten van sensatie.

En het werkt! Het is ook sensationeel. Maar hun levens en persoonlijkheden verdwijnen naar de achtergrond, terwijl de nadruk ligt op de gruwelijke details van hun dood. Deze vrouwen worden niet herinnerd als mensen, maar als ‘personages’ in een spannend verhaal, waarbij hun tragische einde wordt ingezet om spanning op te wekken en ons verdoofd naar de popcorn te doen grijpen.

Het herhaaldelijk oprakelen van het trauma voor de nabestaanden is een ander ethisch probleem. Families worden, vaak zonder hun instemming, keer op keer geconfronteerd met de moord op hun geliefden. Documentairemakers claimen vaak dat ze gerechtigheid willen brengen of het publiek willen informeren, maar zonder de medewerking van de families is dit nauwelijks geloofwaardig. De echte vraag is of je het recht hebt om zo’n verhaal te vertellen als de mensen die het meeste lijden geen stem krijgen in hoe dat gebeurt. We hebben het tegenwoordig voortdurend over consent, maar waarom gunnen we dat niet aan de doden en vooral: hun geliefden?

De genderdynamiek in deze verhalen maakt het wat mij betreft nog een tandje problematischer. Laten we wel wezen: het slachtoffer is meestal een vrouw, terwijl de dader keer op keer weer een man is. Hoewel dit helaas een weerspiegeling is van de realiteit van veel moordzaken, versterken deze documentaires schadelijke stereotypen. En dan vooral die van mijn sekse. Het beeld van de vrouw als hulpeloos slachtoffer wordt telkens weer bevestigd. Deze constante focus op geweld tegen vrouwen als entertainment draagt bij aan een cultuur waarin het lijden van vrouwen niet alleen genormaliseerd, maar ook geëxploiteerd wordt. En ik vind het lastig om dit aan te kaarten want ‘het is nou eenmaal een feit’, maar een krantenartikel vol feiten is toch anders dan een succesvolle Netflix-documentaire die vooral heel veel geld in het laatje brengt bij documentairemakers.

De familie van Marianne Vaatstra heeft nooit toestemming gegeven voor, en zijn niet geïnformeerd over, de nieuwe tv-serie. Er zijn zoveel manieren waarop we dit allemaal nét iets beter zouden kunnen aanpakken. Maar nog beter: mannen, hou gewoon eens op met vrouwen te vermoorden, dan hoeven wij niet steeds naar die rukdocu’s over jullie clichématige wandaden te kijken.