Het nieuwe kijken #109

Ebele Wybenga over wat hem opvalt op het kruisvlak van cinema en beeldcultuur.

Is het mogelijk een film te maken zonder beelden? Dit jaar is het dertig jaar geleden dat Blue van de Britse regisseur Derek Jarman uitkwam. Je kunt op YouTube de volledige film vinden.

Een uur en een kwartier lang zie je, zodra de titels uit beeld zijn, niets anders dan een blauw vlak. Niet zomaar blauw; International Klein Blue om precies te zijn. Achtergrondkleur is niet het juiste woord, omdat er geen voorgrond is.

Er zijn stemmen, muziek en achtergrondgeluiden die samen een verhaal vertellen, terwijl je staart in het oneindige blauw. Ik heb het niet in de bioscoop kunnen meemaken, maar deze film thuis kijken was al een transcendente ervaring. De beelden ontstaan vanzelf, in je eigen hoofd.

Jarman maakte Blue terwijl hij aan aids leed. Hij maakte de terminale fase van zijn ziekte tot onderwerp van zijn laatste film. Terwijl hij eraan werkte, verloor hij zijn zicht; hij zag vaak niet meer dan gekleurde vlekken. Vier maanden na het verschijnen van de film overleed hij.

Kijk je Blue, dan ben je uitgenodigd in het hoofd van een kunstenaar. De scènes zijn een aaneenschakeling van herinneringen, ongecensureerde innerlijke monologen en ervaringen met misselijkmakende medicijnen en ziekenhuiswachtkamers in het Engeland van de vroege jaren negentig. Het resultaat is hard, intelligent en geestig. Frustratie en poëzie gaan hand in hand. Je leert een levend mens van binnenuit kennen, juist omdat je niet naar iemands buitenkant kijkt. De score van Brian Eno en pianostukken van Eric Satie doen de rest.

Op WePresent, het online magazine van WeTransfer, kijkt de Engelse acteur en podcast-host Russel Tovey met een oude vriend van Jarman in een ontroerende korte documentaire terug op de betekenis van Blue. Ik hoorde voor het eerst over de film in een Britse nieuwspodcast, waar de presentator vertelde dat Blue een grote inspiratie voor makers van verhalende podcasts is geweest. Je hebt als voorvechters van deze kunstvorm bijvoorbeeld het Vlaamse audiocollectief Schik. Zij maken audiomontages die sfeer oproepen en een verhaal langzaam opbouwen, zoals ook filmmakers dat kunnen. Anders dan een hoorspel gaan ze om de werkelijkheid.

Zulke podcasts kun je ook zien als films zonder beelden. Toch maakt het uit dat er niets is om naar te kijken – je kunt namelijk tijdens het luisteren iets anders doen. Bij Blue niet, daar is blauw je hele visuele wereld, een uur en een kwartier lang.