Worlds: Selected works by Ben Rivers

De 25 korte films uit de blu-raybox Worlds: Selected works by Ben Rivers tonen de artistieke evolutie van een onvervalste avant-gardist. Filmkunstenaar Ben Rivers ontwikkelde zich gaandeweg, met behulp van zijn trouwe 16mm-Bolex-camera, tot een chroniqueur van het onalledaagse.

Ben Rivers, van wie twee korte films met een Tiger Award zijn bekroond op het IFFR, ziet in onze wereld andere werelden. Hij ziet dimensies achter dimensies. Hij is als een mens die alle kleuren van de regenboog kan zien, ook infrarood en ultraviolet. Zijn films hebben daardoor soms iets spiritueels of religieus, maar ook onmiskenbaar iets angstwekkends.

Zoals Look Then Below (2019): in de Wookey Hole-grotten in het Britse Summerset treft Rivers een universum an sich, met ondergrondse meren en druppelende kalkstenen die lijken te doen denken, zoals de voice-over suggereert, aan “oeroude druïden”. Sowieso oogt het grottencomplex alsof een reus zich een weg heeft gebaand door een stenen woud.

Veel van Rivers’ films verwijzen naar het einde der tijden, maar ook naar het ontstaan van de aarde. Je zou ze primordiaal kunnen noemen, getuige bijvoorbeeld talloze shots van rokende kraters in woestijnachtige landschappen.

In het door Werner Herzog geïnspireerde Slow Action (2010) beeldt de avant-gardist zich in hoe Moeder Aarde eruit zou zien na de Apocalyps: zou de zon nog aan de hemel staan? De film opent met beelden uit Lanzarote die doen denken aan de planeet Mars, een woestenij met nauwelijks nog tekenen van vroeger leven. Verderop in de film oppert de voice-over dat zelfmoord tegen die tijd de normale manier van sterven is.

Bolex
Aan het begin van zijn artistieke carrière gaat Rivers, die pas in 2011 zijn eerste speelfilm Two Years at Sea maakt, qua aanpak en tijdsduur iets minder ambitieus te werk. In Old Dark House (2003) filmt de Brit met z’n 16mm-Bolex-camera een afgebrand huis. Hij plaatst verschillende met een zaklamp belichte beelden over elkaar in de montage. Beduimelde en geruïneerde wanden, deurposten en meubels passeren de revue. Maar opnieuw geen teken van leven, alsof de levenden zijn verzwolgen door de tijd. Tegen het einde komt Rivers tot de essentie van horror: je hoort mensen spreken, maar de suggestie wordt ook gewekt dat alles in lichterlaaie staat.

Het fascinerende aan de schaduwrijke horrorfilms van Rivers is dat ze soms tegelijkertijd postmodern en victoriaans ogen. Doordat de cineast analoog filmt en zelf zijn eigen films ontwikkelt (en soms met de hand nabewerkt), heeft zijn werk steevast een nostalgische esthetiek. Maar wie bekend is met The Blair Witch Project (1999) zal met een andere blik kijken naar de found footage die Rivers de kijker bijvoorbeeld in House (2005) voorschotelt. In deze film speelt hij opnieuw naarstig met de montage, zo is er een kaars die omineus heen en weer zweeft en een luikje dat zonder menselijke hulp uit zichzelf opengaat.

Als er al mensen in beeld komen in Rivers’ korte films dan zijn dat veelal kluizenaars, zoals in This Is My Land (2007), een portret van Jake Williams, een rouwdouwer zielsalleen op een boerderij in de Schotse wildernis. Types als Williams koesteren net als Rivers de ongeschonden, onontgonnen wereld, de wereld zoals die er miljoenen jaren geleden uitzag. Grappig genoeg weet de filmmaker ook facetten van het ontstaan van de aarde te vinden in een industriële ruimte: in Origin of the Species (2008) filmt hij in een oude fabriek in Londen hoe corrosie bijna oogt als kristal. Stukjes verf die langzaam afbladderen ogen als de stalactieten die Rivers zo goed kent uit de grotten die hij graag bezoekt.

Akelig en ongrijpbaar
Zo is deze blu-raybox (met verspreid over twee discs in totaal 24 films, goed voor zo’n 415 minuten) ook van waarde doordat je er de ontwikkeling die een kunstenaar doormaakt mee kunt volgen. Al snel ontstaan er tijdens het kijken allerlei dwarsverbanden. Zo worden de korte films steeds langer, filmt Rivers vaker in kleur en besluit hij soms (zie Now, at Last! uit 2019) lange takes te verkiezen boven kortere. En niet alles is even verheffend: zo oogt There Is a Happy Land Further Away (2015), een vooruitblik op bittere tijden gefilmd op Vanuatu, ietwat slordig en gekunsteld. Hoewel één ding buiten kijf staat: zelfs in de mindere films van Rivers valt een hoop te zien.

De Brit wordt door sommige critici omschreven als een filmisch archeoloog. Wie Ghost Strata (2019) ziet, zal dat begrijpen. In de film staat Rivers op een gegeven moment in een mijn waar je de aardlagen goed kunt zien. Op lege plekken zaten ooit stenen, die volgens een geoloog op doorreis waren. Die gaten worden nu ingevuld door geesten, die door de mens zijn gemaakt. Geesten kunnen ons in die zin vertellen hoe een landschap zich heeft ontwikkeld. Ook dat heeft iets unheimisch, iets akeligs en vooral iets ongrijpbaars. Er zit, voor wie ervoor openstaat, veel in de films van Ben Rivers.

Worlds Selected works by Ben Rivers is verkrijgbaar als blu-ray (Second Run, import) | Verenigd Koninkrijk, 1993-2022 | 415 min