Webseries en microseries op Instagram

YouTube, sociale media en de smartphone hebben de manier waarop we films en series kijken veranderd. Het maakproces ver­andert mee. Een nieuwe ontwik­ke­ling: microseries op Instagram met afleveringen van vijftien seconden. Waarom willen men­sen zulke korte video’s maken? En waarom willen wij ze zien?

Cinefielen willen er misschien niet aan geloven, maar mensen die films en series kijken op hun telefoon zijn niet meer weg te denken uit wachtruimtes, het openbaar vervoer of zelfs thuis op de bank. De apps van YouTube en Netflix – of NPO, Ziggo en MUBI – zorgen voor directe toegang tot ontelbare producties, regelrecht vanuit de broekzak. Het blijkt een aantrekkelijke manier om tijd te doden.

Puristen halen vaak nog hun neus op voor een film op een beeldscherm van zakformaat. Maar de nieuwe manieren die ontstaan om die films te produceren zijn interessant: mini- en microseries; webfilms; found footage-reeksen. Werken die gebruik maken van de mogelijkheden én beperkingen van nieuwe digitale omgevingen.

Smartphonescherm
Cinema is niet gemaakt voor mobile devices, is de gangbare gedachte. Als we aan echte films denken, dan zien we werk voor ons dat de ruimte van een groot doek volledig benut met aandachtig geplande en nauwkeurig uitgevoerde shots. Het ideaalbeeld van film is een spel van schaduw en licht, een vlak vol scherpte en diepte, een explosie van kleur of juist van sterk contrasterend zwart en wit. Film in de bioscoop is vaak groots. In de multiplex op Imaxformaat, of op grandioos 70mm celluloid in EYE, bij wijze van spreken. Film is in die gedachte een moment van bezinning of een manier om even aan de alledaagse wereld te ontsnappen en een fantastische nieuwe wereld te betreden. Hoe laat die ervaring zich naar een smartphonescherm vertalen?

Niet natuurlijk, maar toch blijven we die vraag stellen. Een soortgelijke vraag speelt namelijk al sinds de vroege jaren vijftig, toen televisie zijn intrede deed. Kon film op die kleine, vierkante dozen wel tot zijn recht komen? Ook niet, natuurlijk. Daarom werden voor televisie ook andersoortige producties gemaakt. Televisie vroeg namelijk om andere manieren van filmen: meer statische shots, meer close-ups en minder scherptediepte in het beeld.

Social television
Inmiddels kunnen we spreken van een nieuw soort televisie. Sociale mediaplatforms als Facebook, Twitter en Instagram hebben net als YouTube video’s volledig geïntegreerd in hun digitale omgeving. Daardoor worden ze voor filmmakers steeds aantrekkelijker: die produceren korte video’s die niet alleen bedoeld zijn om te zien, maar ook om live op te reageren en vervolgens te delen via andere kanalen. Social television is inmiddels een feit. Zie het als een remake van wat er in de jaren vijftig gebeurde: opnieuw zie je hoe de productiewijze en de esthetiek van media veranderen door de intrede van nieuwe technologie.

Die veranderingen worden net zozeer gestuurd door de mogelijkheden als door de beperkingen van het nieuwe medium. Of, zoals psycholoog James Jerome Gibson het in 1966 in zijn boek The Senses Considered as Perceptual Systems beschrijft, door hun affordances, ofwel hun actiemogelijkheden. In de mediawetenschap is Gibsons concept van de affordance overgenomen om aan te geven wat bepaalde (digitale) systemen toelaten.

Instagram laat het bijvoorbeeld toe om video’s te uploaden, maar die mogen meestal maar een minuut duren en moeten een vierkante of verticaal-georiënteerde beeldverhouding hebben. Films en series op Instagram moeten dus extreem bondig zijn. Op postzegelformaat (er is nog geen full screen-mogelijkheid op Instagram) moeten de shots ook zo effectief mogelijk de ruimte benutten. Een extreem wijd overzichtsshot (bijvoorbeeld aan het begin van een scène om een omgeving te duiden) is vooralsnog zeldzaam op Instagram.

Op Facebook zijn er minder restricties. Daar mogen video’s zo lang duren als de gebruiker wil en mag je meer spelen met beeldverhoudingen. Het gevolg: producenten van social television maken beeld op maat – unieke producties binnen de mogelijkheden van elk platform. Een voorbeeld: televisieproducent AMC heeft afleveringen van de populaire jaren negentig tienersitcom Saved by the Bell opgeknipt in korte, verticale video’s voor Instagram. Met deze microremixes hopen ze nostalgische kijkers naar een traditioneel VOD-platform te lokken, waar de volledige, onbewerkte afleveringen te zien zijn.

Cryptische doodsbedreigingen
Nieuwe sociale-mediaplatforms zijn continu aan verandering onderhevig, waardoor de videoproducties mee moeten veranderen. Met elke grote nieuwe update van Facebook of Instagram kunnen de mogelijkheden met betrekking tot video aangepast worden. Inmiddels mogen sommige Instagram-accounts al video’s van vier minuten uploaden. Daardoor kunnen we niet meer spreken over één soort Instagram- of Facebookvideo. Vooral op YouTube zijn zulke veranderingen goed in kaart te brengen. Slimme gebruikers pasten met elke nieuwe mogelijkheid van het streamingplatform hun producties aan om de volledige potentie ervan te benutten.

Dat zie je goed terug in Marble Hornets (2009-2014), na negen jaar nog steeds een van de betere webseries. Geïnspireerd door de stadssage van de Slender Man, een lang figuur in smoking zonder gezichtskenmerken die in 2009 zijn debuut maakte op het internetforum Something Awful, begonnen DeLage en Wagner met een reeks faux-found-footage video’s op Youtube. Marble Hornets verwijst naar de fictionele film in deze webserie die door regisseur Alex (Joseph DeLage) op de plank is gelegd. Zijn studievriend Jay (Troy Wagner) heeft de tapes van de onafgemaakte film overgenomen. Nadat Alex verdwijnt, besluit Jay de opnames terug te kijken en “opmerkelijke” momenten op YouTube te zetten. Na het zien van de steeds verontrustendere beelden duikt Jay dieper in het mysterie van Marble Hornets, waardoor hij verstrengeld raakt in bovennatuurlijke en angstaanjagende scenario’s.

Marble Hornets deed in 2009 voor YouTube wat The Blair Witch Project in 1999 deed voor een vroegere versie van het internet: volledig gebruikmaken van zowel de mogelijkheden als beperking van het medium om een zo authentiek mogelijk horrorverhaal te vertellen. Zo lieten de makers van The Blair Witch Project zich in hun biografie op onlinefilmdatabase IMDB doodverklaren om te suggereren dat de documentairezoektocht naar een heks hen echt fataal was geworden. DeLage en Wagner van Marble Hornets zaten achter nepaccounts die cryptische doodsbedreigingen plaatsten onder hun eigen video’s. Toen videoreacties op YouTube ook tot de mogelijkheid behoorden, gebruikten zij die optie om nog meer dwaalsporen toe te voegen aan hun duizelingwekkende fictiewereld. Zo werd het paranoïde gevoel gesterkt dat de makers zich met hun onderzoek naar de Slender Man-achtige figuur in steeds gevaarlijker terrein begaven.

Marble Hornets maakt goed gebruik van de elliptische structuur van YouTube. De video’s op het kanaal zijn een reeks korte flarden van een groter verhaal. Kijkers – of beter: gebruikers – moeten zelf navigeren door officiële en aanverwante videokanalen om het verhaal van Marble Hornets aan elkaar te rijgen. Dat is een formule die we tegenwoordig vooral terugvinden op Instagram, waar videocontent verregaande beperkingen zijn opgelegd. In eerste instantie mochten filmpjes op Instagram slechts vijftien seconden duren. Videoreeksen op dit platform worden dus bestempeld als microseries. Een volledig seizoen van een serie kan binnen een paar minuten bekeken worden.

Detective
Instagrammicroseries zijn per definitie elliptisch van aard. Populaire producties als Shield 5 (23.000 volgers), Menace (7.000 volgers) en Unbound (22.000 volgers) lichten de sluiers van hun mysterieuze werelden steeds maar een beetje op. Kan ook niet anders, want veel informatie kun je niet kwijt in een aflevering van vijftien seconden. Daarom plaatst de Britse politiethriller Shield 5 na elke aflevering extra afbeeldingen om kijkers/gebruikers van essentiële informatie te voorzien. Over de vermissing van het hoofdpersonage bijvoorbeeld, of over geheime documenten die gelekt worden. Op Instagram is het dus vaak aan de kijker/gebruiker om op verschillende accounts alle video’s, foto’s, GIFs en aanverwante media af te speuren om het volledige verhaal te volgen.

Omdat die kijker op Instagram al gauw als detective aan de slag moet, behoren veel series op het platform tot genres als de mysterieuze thriller. Het satirische Menace gaat bijvoorbeeld over drie vriendinnen die zich verschuilen voor een epidemie van vrouwenmoordenaars. Uit hun korte gesprekken blijkt dat ze de echte horror rondom de man allang in het dagelijks leven hebben meegemaakt. Zelfs een jeugdmicroserie als het Nederlandse #forever: Wie is Nina (3.500 volgers) is een detectiveserie over een jongen die tijdens het lopen van zijn krantenwijkje een mysterieus meisje ontmoet.

Al deze series delen een soortgelijke filmstijl: recht voor zijn raap, met extreme close-ups, een snelle (vaak onoverzichtelijke) montage en luide muziek. Het introduceren van een ruimte of een sfeer is hier geen prioriteit. Die vijftien seconden draaien vooral om informatievoorziening. De mooiste uitzondering is Unbound, een kosmische trip vol Lynchiaanse droomologica die in gang wordt gezet door David Bowie’s laatste album Blackstar. Die serie verruilt een traditioneel verhaal voor een bedwelmende ruimtelijke en muzikale ervaring.

Echt of nep
Unbound, het regiedebuut van actrice Nikki Borges, behoort tot het meest fantastische dat op Instagram te vinden is. Toch is het een typisch Instagramproject. De vraag die zich op een platform als dit namelijk steeds opdringt is: waarom besluit iemand iets te maken voor deze digitale omgeving, ondanks de beperkingen? Publiciteit is in veel gevallen het antwoord. De gemiddelde Instagramgebruiker brengt zo’n dertig minuten per dag op het platform door. Jongere gebruikers meestal nog meer. Adverteren kan, maar is prijzig. Bovendien zijn zulke opzichtige advertenties niet geliefd onder gebruikers. De beste manier om te adverteren is dus door volgers te krijgen. En die krijg je onder andere door een interessant videoaanbod.

Kledingwinkel Gap is op dit moment de koning van de Instagramadvertenties. Hun microserie Spring Is Weird heeft Paul Dano en Jenny Slate in de hoofdrol. Door spelingen van het lot (of een onzichtbare sturende hand) vallen ze elkaars leven binnen en raken ze verliefd. Gaandeweg de serie komen ze erachter dat de hele wereld om hun relatie draait. Als een moderne The Truman Show volgen ze hun eigen relatie op Instagram. “Hoe moeten we weten wat echt of nep is?”, vragen ze elkaar tijdens de laatste meta-aflevering. “Het maakt niets uit, we hebben maar vijftien seconden”, concluderen ze. Daarna zoenen ze vurig. Uiteraard zijn ze de hele serie gehesen in kleding van Gap.