Way Down West

Een unieke, getinte Nederlandse kopie van een zwijgende Chinese film met Franse tussentitels wordt komende zaterdag live voorzien van door studenten van de HKU gecomponeerde muziek. Way Down West vertelt een klassieke Chinese liefdesgeschiedenis, inclusief sierlijke vechtscènes en een fraaie droomsequentie.

In 1927 durfde de in Shanghai gevestigde productiemaatschappij China Sun Motion Picture Company (Minxin) de concurrentie met Hollywood best aan. Het schreef zelfs een wedstrijd uit met een beloning voor wie met de beste Engelse titel zou komen voor hun door Hou Yao geregisseerde film Xixiangji. Het werd Way Down West, een knipoog naar Way Down East (1920) van de Amerikaanse filmpionier D.W. Griffith.

Het verhaal van een van de eerste lange Chinese speelfilms is gebaseerd op een (nog steeds) populair toneelstuk, Romance of the Western Chamber. Student Chang Kung is op weg naar zijn rijksexamen en komt onderweg langs een in de bergen gelegen klooster. Daar ontmoet hij Ying Ying, op wie hij spoorslags verliefd wordt. Hij vraagt of hij onderdak bij de monniken kan krijgen om te studeren, maar is meer bezig met het kijken naar Ying Ying. Een plaatselijke schurk wil het klooster beroven en Ying Ying ontvoeren, maar het lukt Chang Kung dit op het nippertje te voorkomen. Als beloning mag hij uiteindelijk met Ying Ying trouwen, maar pas als hij zijn examen heeft gehaald.

Kletterende wapens
Way Down West is grotendeels op locatie opgenomen, wat enkele prachtige shots oplevert van onder meer het klooster en het omringende landschap. De film bevat veel totaalshots, waarbij de camera niet beweegt. Opvallend zijn enkele close-ups, die vooral gebruikt worden als de emoties hoog oplopen. Er zijn er zelfs een paar waarbij een acteur recht en heel expressief op de camera afloopt.

Zaterdag wordt de film vertoond in Eye Filmmuseum, met een nieuwe score gecomponeerde door studenten Compositie van de HKU Muziek en Technologie, live uitgevoerd door het Keuris Ensemble o.l.v. Henry Kelder. Het bijzondere aan de kopie die wordt vertoond, afkomstig uit het Eye-archief, zijn de getinte sequenties, in blauw, rood, geel, groen en nog enkele tinten. Ze hebben meestal een functie (zo symboliseert blauw avond/nacht), maar zijn bovenal een feest voor het oog.

Sommige acteurs, met name de schurk, zetten hun spel flink aan, met opengesperde ogen en hevige gebaren. De Nederlandse Filmliga, die de film importeerde en in 1930 in De Uitkijk vertoonde onder de titel De roos van Pu Chui, vond Way Down West dan ook een beetje primitief. Maar niets is minder waar. Wie onbevangen kijkt, ziet enkele schitterende scènes. Van krijgers die met hun wapens over een kronkelende weg door het landschap rennen tot close-ups van hun sierlijk tegen elkaar kletterende wapentuig. Er is een parallelmontage van een duel van de schurk tegen een te hulp geschoten generaal en de massale gevechten van hun soldaten. Waarbij de schurk in het zwart gekleed is en de generaal in het wit, hij heeft bovendien een wit paard. Een goed-tegen-kwaad kleurcodering die terugkeert in menig western. Erg komisch zijn de shots van een bediende die vanaf veilige afstand de gevechten gadeslaat en met zijn bezem zogenaamd meevecht.

Maar het mooist is Chang Kungs droomsequentie, vol dubbelbeelden van een achtervolging door de lucht, waarin hij met een enorm penseel als wapen de schurk te lijf gaat. Intellect, gesymboliseerd door het kalligrafiepenseel, tegen bruutheid. Het slotbeeld is een mooi schaduwspel en er is ook te genieten van de couleur locale en kostuums.

Transnationalisme
De vraag hoe een unieke kopie, de enige ter wereld, van deze film terecht kwam bij Eye hield Didi Liang bezig tijdens haar master Preservation and Presentation of the Moving Image aan de UvA. In 2020 schreef ze er een scriptie over, tegenwoordig werkt ze zelf bij Eye Filmmuseum. Haar afstudeerscriptie gaat ook over de lange onzichtbaarheid van de film, die pas in 1980 weer vertoond werd tijdens het Electric Shadows-festival in Engeland. Dat festival luidde de herontdekking in van de vroege Chinese cinema.

De indertijd vertoonde kopie was een duplicaat van de print uit het Eye-archief, afkomstig uit de nalatenschap van de Filmliga. Dit is een nitraatprint (dus heel brandbaar en kwetsbaar) met voornoemde tinting-effecten. Liang ontdekte dat de Franse tussentitels op een ander filmstock zijn geprint, vermoedelijk toen de film in Parijs draaide alvorens hij in Nederland belandde. Waarschijnlijk is Way Down West toen ook ingekort. De lengte is nu 60 minuten en er is bewijs dat er scènes ontbreken. Toch is hij vrij coherent, dus diegene die hem inkortte, heeft dit op sensitieve wijze gedaan.

Deze teruggevonden kopie (vijf aktes, te vertonen op 18 beeldjes per seconde) is het afgelopen decennium vervolgens weer teruggeven aan de wereld, met name het Oosten. De filmarchieven van Taiwan, Beijing en Hongkong bezitten inmiddels elk een kopie, en in China is de film op dvd uitgebracht. Dat betreft de zwart-witversie, maar komende zaterdag wordt Way Down West in de veel fraaiere getinte versie getoond.

Die dag vindt ook de presentatie plaats van een door Victoria Lum fraai vormgegeven boekje. (Het boekje is dan weer Lums afstudeerproject (bij ArtEZ, Arnhem), dat in beperkte oplage gedrukt is door en bij de Werkplaats Typografie.) Dit kleinood bevat een herziene versie van Liangs afstudeerscriptie, omgeven door prachtige filmstills (een deel in kleur), de tussentitels in drie verschillende talen en fonts en een interview van Lum met Liang over de film en zijn betekenis als het gaat om transnationalisme: een Nederlandse kopie met Franse tussentitels die uiteindelijk na veel omwegen terug gaat naar China en omstreken.

Way Down West (Xixiangji) met live score | 11 mei 2024 | Eye Filmmuseum, Amsterdam

Het boek Way Down East (tekst Didi Liang, vormgeving Victoria Lum) is na afloop te koop of te bestellen bij Werkplaats Typografie.