Verslag tweede lezing This Is Film

De Filmkrant doet verslag van de openbare collegereeks This is Film! Film Heritage in Practice, een reeks lezingen plus films die Eye in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam organiseert. Met gastsprekers over audiovisuele archivering in wereldwijd perspectief. Verspil geen geld aan rode lopers en champagne, adviseerde Juana Suárez tijdens de tweede bijeenkomst van dit jaar. Met speciale aandacht voor een bijzonder Colombiaans documentaireproject.

Eigenlijk is ons Bijbelse scheppingsverhaal maar een brave vertelling. Dat gevoel bekroop me bij het zien van Cerro Nariz, la aldea proscrita (‘Cerro Nariz, het verboden dorp’), een aflevering uit het Colombiaanse restauratieproject rond Yurupari, een 64-delige documentairereeks uit de tachtiger jaren, gewijd aan oude Colombiaanse culturen en tradities van vooral inheemse gemeenschappen.

In de eerste beelden van Cerro Nariz rijst een rode zon boven de typerende heuvels van het Amazone-landschap. Terwijl de camera over hellingen, bossen en een rivier glijdt doet een stem in voice-over een kleurrijk scheppingsverhaal uit de doeken. Het was een klus die door vier goddelijke broers werd aangepakt en waarin Zon en Maan zich jegens de kersverse mensheid niet altijd even aardig gedroegen. Op zeker moment kwam het zelfs zo ver dat Zon dronken gevoerd moest worden met zelfgestookte chicha, en daarna in brand gestoken. Verdiende loon!

Terwijl we kinderen van de Puinave zien spelen, de vrouwen druk bezig zijn met het raffineren van cassave en mannen suikerriet uitpersen gaat het mythische verhaal verder. Ooit was al dat werk niet nodig. Alles wat de mensen nodig hadden kon zo uit de natuur worden geplukt. Maar ja, dat harde werk van nu is eigenlijk een soort straf voor misdragingen van lang geleden. En er is nog veel meer, over mensen die sterren werden en de bloedrode kleur van de verduisterde maan. Over de harmonie die ooit was, en hoe een mythische Ducjin vrouwen stiekem zwanger maakte door zijn zaad in de cassave te planten.

Gefragmenteerde archieven
Cerro Nariz, geregisseerd door Gloria Triana en Jorge Ruiz Ardila, gaat niet alleen over oude sprookjes, maar laat ook de tegenwoordige tijd zien. Voorafgaand aan de vertoning had de voor deze sessie uitgenodigde Juana Suárez niet alleen haar passie voor filmerfgoed op aanstekelijke wijze toegelicht, maar ook de film in context geplaatst.

Suárez is directeur van het Moving Image Archiving and Preservation-programma van New York University (NYU). Ze coördineert een digitaal samenwerkingsproject betreffende Latijns-Amerikaanse audiovisuele archieven en speelt een belangrijke rol in een ander project van NYU: het Audiovisual Preservation Exchange-programma (APEX). Een hele mond vol, maar kort gezegd helpt APEX wereldwijd, en met name in Afrika en Zuid-Amerika, mensen en organisaties bij het bewaren van hun filmerfgoed.

Suárez is zich daarbij zeer bewust van het belang van de zogenaamde dekolonisatie. Ze stelt voorop dat APEX allereerst luistert naar de mensen. Wat zijn de problemen, wat zijn de behoeftes. Rode lopers en recepties met champagne zijn daarbij uit den boze. Ga gewoon met de mensen praten, ga samen aan tafel zitten met een goede maaltijd. Leer elkaar kennen, leer van elkaar. Suárez merkte al op dat de archieven vaak ernstig gefragmenteerd zijn. Er is een grote kloof tussen de nationale instituten, die vaak heel log en bureaucratisch zijn, en allerlei kleinere collecties met focus op bijvoorbeeld gay-cinema of inheemse gemeenschappen.

Invasie uit een andere wereld
De restauratie en digitalisering van Yurupari is ook een project waarbij APEX aan het begin stond. Deze documentaire-reeks was in Colombia in de jaren tachtig populair, omdat maar weinig mensen ooit kennis hadden gemaakt met inheemse bevolkingsgroepen. Mensen waren verrast en het had iets exotisch.

Achteraf kan geconstateerd worden dat deze beelden een cultuur lieten zien die op het punt van verdwijnen stond. In de jaren negentig groeide Pablo Escobar en zijn cocaïnerijk uit tot een ernstige bedreiging, maar ook tegen de bekeerdrift van predikers waren de oorspronkelijke cultuur en rituelen slecht opgewassen.

Van dat laatste laat het in 1985 opgenomen Cerro Nariz iets zien. Aan de ene kant authentieke fluitspelers die met een onbekommerd dansje ons herinneren aan de verleiding van de mythische Geparfumeerde Vrouw. Daarnaast een Christelijke bijeenkomst met prediking, gitaarmuziek en collectieve zang. Sommigen zijn ongetwijfeld bevlogen, maar het is toch een invasie uit een andere wereld, en als je goed kijkt zie je ook verveelde gezichten.

Dan blijkt dat filmconservering niet alleen het bewaren van oud filmmateriaal is. Het is ook een mogelijkheid om terug te kijken in de tijd, om te zorgen dat een verdwijnende wereld niet ook uit onze herinnering verdwijnt.

Uit filmisch oogpunt is Cerro Nariz niet heel bijzonder, een beetje ouderwets zelfs met die veel te dominante voice-over. Want waarom heeft die oude Puinave-vrouw die ons overgeleverde legendes in haar eigen taal toevertrouwt bijvoorbeeld niet gewoon ondertiteling gekregen? Nu moet ik er maar op vertrouwen dat die vertelstem haar recht doet.

Maar ze is er wel, we kunnen haar nog zien, net als die beelden van het alledaagse leven, de gezichten, de vrolijkheid of de verveling, de blikken die ze elkaar toewerpen, de nonchalante danspasjes die ze gewoon voor hun eigen plezier maken. Dat inheemse dorp is verdwenen, maar het is ook bewaard. “We willen het niet vergeten. Het verhaal van dit dorp zal een getuigenis van het verleden worden”, aldus de voice-over. Waarbij regisseur Triana aan het eind nog aantekent dat de komst van onze beschaving voor dat oude volk meer verlies van winst betekent.

De volgende aflevering van de collegereeks This is Film! Film Heritage in Practice is op 6 april in Eye. Daarin staat Brazilië centraal, met onder meer de vraag welke plaats beelden van zwarte mensen hebben in het audiovisueel erfgoed. Opnamen van alle lezingen worden enkele weken na het evenement online gezet.