Verslag tweede lezing This Is Film!

De komende maanden doet de Filmkrant verslag van de openbare collegereeks This is Film! Film Heritage in Practice, een lezingenreeks met gastsprekers over het hergebruik van archiefmateriaal. In de tweede bijeenkomst sprak Jens Meurer over zijn documentaire An Impossible Project.

Zo’n tien jaar geleden werd digitaal de norm in de filmwereld, van productie tot vertoning. Deze digital turn betekende het einde van het slepen met zware filmblikken, het laden van rollen film in de camera en beschadigde filmkopieën vol regen en kabels. Expertise op analoog filmgebied – van operateurs en filmarchivisten tot werknemers in filmlaboratoria – verdween in razend tempo: alles was nu immers digitaal. Er waren meteen al filmmakers die het abrupte einde van analoge filmproductie- en ontwikkeling beweenden, zoals kunstenares Tacita Dean.

De digitale roll-out betekende ook het einde van oude, vertrouwde namen als Kodak en Polaroid. Kodak vroeg zijn faillissement aan in 2012 maar bleef uiteindelijk in zeer afgeslankte vorm bestaan. Op instigatie van liefhebbers van celluloid en 70mm-projectie als Christopher Nolan, Quentin Tarantino en J.J. Abrams kwam er in 2015 een deal tussen grote Hollywood-studios en Kodak (die vorig jaar hernieuwd werd). Het beroemde bedrijf bleef analoge film produceren. Deze deal viel zo ongeveer samen met wat de ‘material turn’ wordt genoemd, een hevige, hernieuwde interesse in de materialiteit van analoge technologie, vooral onder jongeren die opgroeiden met digitaal, de zogenaamde ‘digital natives’. De verkoop van vinyl neemt al jaren toe en als Eye Filmmuseum een 70mm-film projecteert, zit de zaal vol jonge nieuwsgierigen.

Rust en focus
Jens Meurer (1963) was als producent betrokken bij de befaamde opnames van Russian Ark (2002) van Aleksandr Sokoerov. Deze in de Hermitage gesitueerde film werd in één take opgenomen die rechtstreeks werd opgeslagen op portable hard drives. Waar deze hard discs zijn gebleven is door allerlei faillissementen niet meer vast te stellen, vertelde Meurer in de Q&A. Maar is er eigenlijk wel een origineel bij digitaal? Is een digitale kloon in zekere zin niet ook het origineel, zeker als deze in alles identiek is aan het ‘origineel’? Van Russian Ark bestaat ook een 35mm-kopie zei Meurer, overgezet van de oorspronkelijke hard drives. Als die goed bewaard wordt, blijft die nog decennia goed. Van digitaal weet je dat niet precies, want zijn die HD-drives straks nog wel uit te lezen en te kopiëren?

Naast producent, onder andere van Zwartboek (2006), is Meurer ook regisseur, van onder meer Public Enemy (1999), een documentaire over de Black Panthers. In 2020 maakte hij An Impossible Project, die op IFFR te zien was.

Hij introduceerde deze film in Eye Filmmuseum in levende lijve, met onder zijn colbert een Polaroid T-shirt. De film werd vertoond op 35mm. Hij is ook analoog gedraaid, elke dag nam Meurer acht rollen Kodak-film op van vier minuten per rol. De analoge camera was van Arri maar de montage deed hij digitaal – dat kan bijna niet anders meer. Draaien met analoog filmmateriaal vergt reflectie en planning vooraf, je kunt niet lukraak uren filmen zoals met een digitale camera. Die gedegen planning vond Meurer zeer prettig, het creëert een soort mentale rust en focus die de productie ten goede komt.

Onmogelijk
Over die analoge mindset gaat An Impossible Project ook deels. Hierin volgt Meurer de gedreven (lees: excentrieke) Oostenrijkse entrepreneur Dr. Florian “Doc” Kaps. Kaps is opgeleid als bioloog met als specialisatie de oogspieren van spinnen, maar is vooral geobsedeerd door alles wat analoog is. Hij verzamelt allerlei analoge apparatuur en kocht in 2008 – toen analoog al aan het uitsterven was en Steve Jobs de tweede iPhone introduceerde – voor 180.000 euro de enig overgebleven Polaroid-fabriek, die in Enschede.

De eerste Polaroid-camera stamt uit 1948 en werd ontwikkeld door uitvinder Edwin Land. Polaroid is een befaamd instantfotografie-proces: de foto ontwikkelt zich voor je ogen en heeft een herkenbare esthetiek. Kaps vond het zonde dat deze unieke technologie zou verdwijnen. Hij begon met het verkopen van oude Polaroid-film die al over de datum was en had tien werknemers die in Enschede hoopten Polaroid nieuw leven in te blazen. Maar er waren twee tegenvallers. Ten eerste mochten zij de naam Polaroid niet (meer) gebruiken, en ten tweede bleek de chemische formule verloren te zijn gegaan. Hoe deze weer na te bootsen? De eerste experimenten vielen tegen, hoewel ze zo hun eigen charme hebben. Als nieuwe merknaam koos Kaps voor Impossible – vooral omdat hij steeds hoorde dat het onmogelijk was de naam Polaroid te gebruiken. Het hele traject om Polaroid weer levensvatbaar te krijgen doopte hij “the impossible project”. Onder zijn werknemers veel digital natives die nog nooit een Polaroid-camera hadden vastgehouden maar er zeer door gefascineerd waren.

Ontslagen
Meurers documentaire volgt met name “Doc”, wiens levensloop een interessante wending neemt als hij wordt ontslagen als directeur van Impossible. Kaps begint een restaurant waar ook allerlei analoge objecten te zien zijn. Vervolgens volgt Meurer zowel Florian Kaps als de nieuwe directeur van Impossible, de twintiger Oskar Smolokowski – zijn vader is de geldschieter.

Meurer maakt ook uitstapjes naar een platenperserij en Moleskine in Italië (van de notitieboekjes met leeslint en afsluitelastiek), en is getuige van een direct to disc-opname, waarbij een live spelende band met jazz-zangeres Haley Reinhart zonder tussenkomst van opnameapparatuur meteen op vinyl wordt geperst. Een liedje overdoen is er dus niet bij, alles moet in één keer op vinyl staan. Authentieker en analoger wordt het niet. Dezelfde band verzorgt de muziek van Meurers films, eveneens direct to disc opgenomen.

Los van de slagingskans van een herboren Polaroid – Impossible mag sinds 2017 weer Polaroid heten – gaat An Impossible Project in meer algemene zin over digitaal versus analoog. Op het affiche staat: ‘swimming against the digital tide‘. Dat lijkt deels nostalgie maar heeft ook een filosofische dimensie. Volgens Florian Kaps gebruiken mensen bij digitale apparatuur slecht twee zintuigen: zien en horen. Bij analoog gebruik je ze alle vijf. Bijvoorbeeld om drukinkt en versgeschept papier te ruiken of een plaat vast te houden. Die tactiliteit is verdwenen, evenals het de tijd nemen om iemand een brief te sturen. Kaps en Meurer roepen dan ook op tot een digitale detox. Stop met naar schermen staren! Wie gaat de uitdaging aan?

An Impossible Project (Jens Meurer, 2020) is voor €3,50 euro te huur via de Eye Player. Meurers introductie en de Q&A staan gratis op de website van Eye en op YouTube.

Verder lezen: dit IFFR-interview met Jens Meurer (hierin staat Solukov i.p.v. Sokurov, een zeer analoog foutje).