Stanley Kubrick

Je hebt filmtentoonstellingen in soorten en maten. De overtreffende trap valt te bestijgen in Gent, waar de rondreizende Stanley Kubrick-expositie is neergestreken. Nergens anders binnen de Benelux kunnen we ons vergapen aan rekwisieten en andere bijzondere zaken uit Kubricks meesterlijke oeuvre. Over een spirituele ervaring gesproken.

Gent is een toffe stad. En het Internationaal Filmfestival van Vlaanderen, dit jaar voor de 33e keer gehouden, weerspiegelt de relaxte manier van het leven aldaar: in de filmzalen en wandelgangen heerst een ontspannen sfeer waarin een cinefiel goed gedijt. Naast de vele korte films en docu’s zijn er ook grote premières, zoals Tom Tykwers perfume: story of a murderer, Guillermo del Toro’s pan’s labyrinth (een prachtig maar uitzonderlijk wreed sprookje) en Darren Aronofsky’s geniale mislukking the fountain. En er is ook nog de jaarlijkse uitreiking van de World Soundtrack Awards, waarvoor gerenommeerde componisten neerstrijken in het Vlaamse.
De uitsmijter van het festival is de Stanley Kubrick-tentoonstelling, die na een fijne wandeling door het Middeleeuwse centrum Patershol — ooit een vrijplaats voor moordenaars en andere onfrisse lieden — bereikt kan worden. In de weidse hoofdzaal en de bijvertrekken van het Caermersklooster hebben het Deutsches Filmmuseum Frankfurt am Main en weduwe Christiane Kubrick een enorme hoeveelheid aan foto’s, posters, filmbeelden, brieven, kostuums, productieschetsen en allerhande rekwisieten bijeengebracht. Het bezoeken van deze expositie is een uitputtende en intense ervaring. Uitputtend, omdat alle films van de grootmeester voorbijkomen, en intens, want men wordt een paar uur lang platgebeukt met briljante beelden. Kortom, het is voor rechtgeaarde liefhebbers een emotionele rondreis door de eigen filmopvoeding, en voor nieuwkomers een bombardement aan indrukken.

Snaredrum
Al bij het begin van de expositie wordt de toon gezet. Na een paar stappen valt het oog op Kubricks oude snaredrum, die parmantig in een hoekje staat opgesteld. Je ziet de jonge Stan al voor je, beukend op zijn slagwerk. De foto met andere musici laat zien dat de jongeman zijn rol toen al serieuzer nam dan de andere bandleden, die aanzienlijk olijker ogen. Stan staat minzaam kijkend op de achtergrond en speelt de rol van eenling met verve.
Kubricks werk als fotograaf in de jaren veertig en vijftig is uitvoerig gedocumenteerd. Men kan zien wat voor talent hij toen al had. Zijn zwartwitfoto’s voor onder andere Life verraden een meestersoog: het leven van stedelingen is ontdaan van hun onnatuurlijke omgeving, het wordt perfect gekaderd, is dan weer asymmetrisch gevangen, dan weer in prikkelende lichtschakeringen gehuld. Uiteraard ontmoette Kubrick de grote Weegee, meesterfotograaf van dood en verderf. De duistere kant van de filmmaker was toen vast al aanwezig, maar op de foto met Weegee laat hij dat niet blijken, alsof hij hier zijn meerdere heeft gevonden.
Iedere film kreeg zijn eigen ruimte, maar die ruimtes zijn niet van elkaar afgesloten en de bezoeker komt er niet onderuit de thematische overeenkomsten te ontdekken. Ook Kubricks vroegste werk zoals flying padre, day of the fight, fear and desire en the seafarers wordt getoond, en dat is vooral voor de fan een echte traktatie. Setfoto’s verraden de onzekerheid van de zoekende regisseur, die er duidelijk moeite mee had om producenten en medewerkers te vinden die dezelfde gedrevenheid als hijzelf hadden.

Heilig
Intussen kijk je je ogen uit. De sfeer wordt bijkans sacraal — God is in Gent neergestreken. In de verte klinkt muziek. Die kant moeten we op. Het is muziek van Strauss. We komen in een heilige ruimte. Hier staan de rekwisieten uit 2001: a space odyssey opgesteld. Het apenkostuum uit de legendarische openingssequentie ziet er nog steeds indrukwekkend uit, net als het felrode ruimtepak van Keir Dullea. Een enorme Mitchell-camera staat in een hoek te pronken, als een stuk afweergeschut uit de Tweede Wereldoorlog. De Korova-Milkbar van a clockwork orange doet pijn aan de ogen. Ergens in het felwitte decor lijken Alex de Large en zijn ‘droogs’ met pretoogjes je bewegingen te volgen. Hilarische ingezonden brieven van bioscoopgangers die de filmmaker uit patriottistische (dr. strangelove) of ethische redenen (lolita) ter verantwoording roepen, plaatsen alles voortdurend in film- en cultuurhistorisch perspectief.

Slaaf
Het is een surrealistische reis door een ultrarealistische omgeving. Maar tegen alle beweringen dat Stanley Kubrick een wereldvreemde filmmaker was die technisch briljante doch gevoelloze cinema maakte, vindt men gelukkig ampel bewijs. Kubrick was een genie met een hart, en de mensen die dicht bij hem stonden bewijzen dat. Zoals foto’s van Nicole Kidman en Tom Cruise, met Kubrick gevangen in innige, warme en humoristische discussies tijdens het maken van zijn zwanenzang eyes wide shut. En misschien wel het meest treffend in al zijn eenvoud, een handgeschreven briefje van Kirk Douglas aan de regisseur, verzonden toen deze aan de montage van spartacus zat. Het epos betekende een traumatische ervaring voor Kubrick, die besliste dat hij daarna nooit meer door een grote filmstudio als slaaf behandeld wilde worden. In het briefje valt alles samen als Douglas — Hollywoodster met monumentaal ego — aan Kubrick schrijft: ‘If it’s any help, I think of you and your army often.’ Wij denken met hem mee.

Mike Lebbing

De tentoonstelling Stanley Kubrick is te bezoeken in het Caermersklooster in Gent tot 7 januari 2007. Surf naar filmfestival.be/stanleykubrick voor meer informatie.