Siberisch filmfestival

Op welk filmfestival staat ijstouwtrekken op het programma, en bokspringen, rendiersoep drinken en oliebaronnetje spelen? Op het filmfestival Spirit of Fire te Chanti-Mantsjisk, West-Siberië. Een impressie in vijf korte schetsen.

Olie en gas
Daar begint en eindigt hier alles mee. Chanti-Mantsjisk begon — zoals zoveel Sovjetdorpen in de taiga — begin jaren ’30 als geologenexpeditie, maar is inmiddels dankzij het wildkapitalisme van begin jaren negentig overgenomen door de sneeuwsjeiks. Eerst heette de grootste naar verluidt Michail Khodorkovski, de baas van oliejoekel Joekos. Maar sinds die in de bak zit, heeft een mannetje van Poetin de geldbuidel overgenomen. De komende tien jaar wordt er door deze Aleksander Filipjenko voor 32 miljard euro geïnvesteerd in bouwprojecten. Ook Khodorkovski heeft in zijn tijd veel gedaan voor de stad: als een speler in ‘Sim City 3000’ bouwde hij universiteiten, recreatiecentra, hotels en talentenscholen; en legde daarbij een opmerkelijke liefde aan de dag voor de wigwam. Eenheid Rusland! Dit is een eerbetoon aan de Chanten en de Mantsji, de twee Siberische indiaanvolkeren die op deze plek al veel langer wonen. Overal staan die wigwamcilinders tussen de gebouwen. Ook het vliegveld moest er aan geloven. De gehele provincie waar de stad in ligt, is praktisch alleen door de lucht te bereiken. Een trein komt er niet en overal in de provincie zijn controleposten, zodat er geen reizende sloeber kan binnenkomen. Autonoom, als een soort Zwitserland binnen Rusland. Het filmfestival is sinds vier jaar het visitekaartje voor het culturele leven in deze provincie, die volgens de woorden van de burgemeester tijdens een absurd buffet: ‘een voorbeeld is voor heel Rusland’.

Trainingspak
De eerste vier sponsors van het festival zijn allen sneeuwsjeikbedrijven. Lukoil, Rosneft, Joeganskneftegaz, Gazprom. En aangezien ze in Rusland niets willen weten van sparen, spenderen ze het als idioten. Handig als je een hooggewaardeerde gast bent. Buffetten zover het oog reikt en een volledig onderkomen in een Shining-hotel heb je op andere festivals ook wel. Maar waar word je onder politie-escorte met de voltallige organisatie naar de openingceremonie vervoerd om vervolgens door de halve bevolking en een luidspreker onthaald te worden? Waar vind je een volledig festivalkostuum bij aankomst — een Siberisch trainingspak — dat je moet dragen tijdens de grote gala-avond, de mini Olympische spelen, in een namaakindianendorp in de tuin van het hotel, waar touwtrekken op ijs op het programma staat, alsmede bokspringen, rendiersoep drinken en dansen met de Eekhoorn en de Wolf?
Nu kan de indruk ontstaan dat de omgeving voor deze filmkijker veel belangrijker was dan de films van het festival… en dat klopt.
De films konden eenvoudigweg niet op tegen het festivalleven.

Jeugd
Omdat de jeugd de toekomst heeft, volgens alle commercieel-communistische plakkaten op straat, heet Spirit of Fire officieel een debutantenfestival te zijn, met een eigen talentencompetitie en een vrachtlading aan prijzen. Letterlijk, want de winnaars moesten een 25 kilo zwaar hoofd in ontvangst nemen. Tevens was er een retrospectief over de Grote Sovjetcinema, met als apart onderdeel de films van de Georgische regisseur Georgi Danelia. En het moet gezegd: dat hadden die ouwe lullen van de organisatie toch goed gezien, vergeleken met de jeugd van tegenwoordig is de Sovjetfilm inderdaad oneindig veel groter. Neem nu Vachtank Kikabadze, hoofdrolspeler in twee van Danelia’s films en in Rusland een wereldster, vergelijkbaar met Frank Sinatra. Even ingevlogen uit Tbilisi stond hij daar meer dan twee uur liederen te zingen. En je hoefde geen woord Russisch te verstaan om te zien en te voelen dat die man een rasartiest was. Ja, ook de concerten waren beter dan de films.

Mist
Maar goddank waren daar de competitiefilms, elke dag van half zes tot half negen, een volstrekt allegaartje van verkrijgbare festivalfilms. Een Fins plattelanddrama, een Vietnamees plattelandsdrama — wel eens een Vietnamese regisseur in Siberië gezien? Dát is eenzaamheid — en een Frans werkje over een middelbare man met de afgrijselijke titel Not here to be loved. Maar ook Johanna van Kornel Mondruzco, Gravehopping van Jan Svitkovic en Anklaget van Jakob Thuesen waren te zien. En bovenal: Garpastum van Aleksei German Jr., die eerder The last train maakte. Een film die je even wegrukt van de glijpartijen, KGB-agenten en metersdiepe wodkataiga; naar een wereld van mistflarden en vooroorlogse ontdekkingen, een wereld op zich, waar alle mensen als een dans om de camera heen lopen in de optimistische gedachte dat het hun tijd wel zal duren. Het Finse plattelandsdrama won echter de competitie, en daarmee de Gouden Taiga, vier jaar geleden nog goed voor maar liefst 150.000 dollar, maar nu, ondanks de stijgende olieprijs, gedaald tot 20.000.

Gas en olie
Syriana bestaat, maar er is geen Amerikaan te bekennen in dit Dubai in de taiga. Ook George Clooney niet, hoewel zijn Good night, and good luck. de afsluitende film was. Waarom deze film? Ironische geschiedschrijving? En wat te denken van de traditie om tijdens de sluitingsceremonie het beroemde longshot met de kaars uit Tarkovski’s Nostalgia te laten zien?
De ziel van het vuur zit in de vlam van de oliebron…

Mike Naafs