Sarah Maldoror: Tricontinental Cinema

Sarah Maldoror overleed vorig jaar op negentigjarige leeftijd aan covid-gerelateerde complicaties. Postuum lijkt deze pionier van de Afrikaanse cinema eindelijk de aandacht te krijgen die ze verdient. Op Sheffield Docfest was in 2020 een speciale Tribute-vertoning te zien; tijdens filmfestival IndieLisboa werd in september haar hele oeuvre vertoond in een 48 werken tellend retrospectief; en in november wijdt Palais de Tokyo in Parijs een tentoonstelling aan deze bijzondere kunstenaar en denker.

“Ik wil haar werk in leven houden”, vertelt Annouchka de Andrade. Zij is de dochter van Sarah Maldoror en dier man Mário Pinto de Andrade, leider van de militante groep MPLA, die Angola wilde bevrijden van zijn overheersers.

Annouchka de Andrade is degene die erop stond dat álle films van haar moeder vertoond zouden worden tijdens een retrospectief in Lissabon afgelopen september en de tentoonstelling Sarah Maldoror: Tricontinental Cinema, vanaf november in het Parijse musuem Palais de Tokyo. “Als er aandacht is voor het werk van mijn moeder, beperkt zicht dat meestal tot de twee of drie meest bekende, zoals Sambizanga uit 1973”, zegt ze. “Maar daarmee ga je voorbij aan haar ongelofelijke veelzijdigheid als filmmaker.”

Eclectisch
Maldoror werd in 1929 in Frankrijk geboren als Sarah Ducados, kind van een Franse moeder en een Guadeloupese vader. Haar artiestennaam koos ze als ode aan het prozagedicht Les chants de Maldoror van de dichter Comte de Lautréamont uit 1868.

Dat haar werk eclectisch is, wordt snel duidelijk bij het bekijken van haar oeuvre. Het mooie en bijzondere van haar werk is dat het altijd, soms nadrukkelijk maar vaker terloops, haar persoonlijkheid en passies toont. Maldoror is een onafhankelijke en onconventionele denker; een strijder voor gelijkheid op alle fronten; een liefhebber van natuur, kunst, muziek en literatuur; en iemand met een even groot gevoel voor humor als liefde voor haar medemens.

Haar films gaan over poëzie, literatuur, muziek, kunst, de schoonheid van Afrika en West-Indië, anti-kolonialisme en onafhankelijkheidsstrijd, feminisme, racisme en arbeidsmigratie. Altijd doen ze dat met een open en nieuwsgierige benadering, met oog voor detail, met bijzondere muzikale omlijsting en met (absurde) humor.

Radicaal
Maldoror richtte in 1956 het volledig zwarte theatergezelschap Compagnie d’Art Dramatique des Griots op, met als doel modern zwart theater te maken. In die tijd ontmoette ze ook haar man Mário Pinto de Andrade en de schrijver Aimé Césaire, die ze bewonderde en over wie ze verschillende films maakte.

Haar liefde voor film en de Russische cultuur dreef haar naar Moskou, waar ze de filmacademie doorliep. Van daaruit ging ze naar Algiers om mee te werken aan postkoloniale filmproducties als La battaglia di Algeri (Gillo Pontecorvo, 1966) en het magische Festival panafrican d’Alger (William Klein, 1969).

In 1969 debuteerde ze met Monangambée, nog altijd een van haar bekendste fictiefilms, over een Angolees die in de gevangenis wordt gemarteld door de Portugese overheersers. De zeventien minuten durende film, die op radicale manier het kolonialisme veroordeelt, kreeg vier jaar later een vervolg met de speelfilm Sambizanga, waarschijnlijk haar meest vertoonde werk. De film speelt eveneens in Angola en gaat over een vrouw die op zoek gaat naar haar man, een revolutionair en strijder voor Angolese onafhankelijkheid, die opgepakt is door Portugese militairen.

De geschiedenis herschrijven
“Haar films gaan niet alleen over de zwarte cultuur en négritude”, vertelt haar dochter in Lissabon. “Je ziet ook haar liefde voor surrealisme en haar manier van leven: compromisloos. Ze hield niet van grenzen, dus ook niet van afbakeningen in genres. Haar films overstijgen die. Ze hield zich niet aan vastgestelde lengtes of aan voorwaarden voor fictie of documentaire; ze mixte alles.”

Voor Maldoror was haar werk een manier om de geschiedenis te herschrijven. “Daar had ze een sterke behoefte aan”, vertelt De Andrade. “Het opnieuw vertellen van de geschiedenis van de mensheid, met de rol die zwarte mensen daarin spelen. Ze wilde laten zien dat dat niet alleen maar slachtoffers waren, maar ook grote denkers, dichters en wetenschappers.”

Maldoror maakte films over de Frans-Caribische dichter en filosoof Aimé Césaire, de dichter en politicus Léon G. Damas en de invloedrijke theoreticus Edouard Glissant, mensen die het pan-Afrikaanse denken en een sterk zelfbeeld omarmden en verspreiden. “Zelf liet Sarah zich ook nergens door weerhouden”, zegt De Andrade. “Haar grote wens was voor NASA te werken en de eerste Afrikaanse te zijn in de ruimte. Aan het einde van haar leven zei ze nog dat ze naar de maan had willen gaan.”

Aandacht
Haar gebrek aan ontzag voor autoriteiten en status laat zich mooi bekijken in de korte documentaire Louis Aragon, un masque à Paris die ze in 1978 maakte in opdracht van het Franse ministerie van Buitenlandse Zaken. Men wilde een interview met de grote, surrealistische dichter. “Toen ze hem bezocht hadden ze direct een enorme klik”, weet De Andrade. “Ze dronken wijn, praatten over schrijvers en hadden heel veel plezier. Aragon kwam tijdens de opnames op het absurde idee om een masker op te zetten en zijn eigen grafschrift voor te dragen. Dat gebeurde ook. Tijdens de eerste, besloten presentatie vielen de opdrachtgevers bijna uit hun stoel. ‘Dit is niet wat we wilden’, riepen ze. Maar Sarah weigerde iets te veranderen en de film is nooit gebruikt voor de presentatiedoeleinden van het ministerie. Sarah en Aragon bleven wel goede vrienden.”

De Andrade zet haar moeders politieke en artistieke strijd voort door met haar werk de wereld rond te reizen. In november landt ze in Parijs voor de tentoonstelling Sarah Maldoror: Tricontinental Cinema. De expositie toont niet alleen Maldorors filmwerk met daaromheen lezingen en uitvoeringen, maar ook documenten, schilderijen, installaties, foto’s en sculpturen. Met elkaar geven die een bijna compleet beeld van het leven van filmmaker, vrouw en moeder Sarah Maldoror. Een leven dat nog veel meer aandacht verdient en van wie een retrospectief in ons eigen Eye Filmuseum zeker niet zou misstaan.

Sarah Maldoror: Tricontinental Cinema | Palais de Tokyo, Parijs | 11 november 2021 t/m 20 maart 2022