Roemeense cinema

De Roemeense cinema kon nooit potten breken, maar plotseling doemen uit het niets grote talenten op. Het Filmmuseum brengt met een klein retrospectief de recente opstanding in kaart.

Wonderbaarlijk hoe filmgenade over landen wordt uitgestort. Een land kan vele decennia een filmwoestijn zijn, en plotseling vruchtbaar blijken. We wisten niet eens dat er in Kazachstan films werden gemaakt toen dat land een kleine tien jaar geleden plotseling van zich deed spreken. Schijnbaar uit het niets doken talentvolle filmmakers als Darezjan Omirbajev (the killer) en Serik Aprimov (tri brata) op.
De laatste jaren storten de filmgoden hun genade over Roemenië uit. Tot voor kort kenden we uit dat land alleen het werk van Lucian Pintilie. De 63-jarige filmmaker droeg jarenlang in zijn eentje de Roemeense vlag in de internationale filmwereld met le chêne (1992), un été inoubliable (1994) en terminus paradis (1998). Pintilies laatste films werden minder goed ontvangen, zodat de maker uit het zicht verdween. Wat niet wil zeggen dat hij op zijn lauweren rust, want Pintilie oefent achter de schermen veel invloed uit op de Roemeense filmcultuur. Zo staat hij sinds de verdrijving van Ceausescu in 1989 aan het hoofd van de door de overheid gesteunde Studio Cinema Creation. In een recent interview wees filmmaker Cristi Puiu, een van de nieuwe Roemeense talenten, met een concreet voorbeeld op de positieve invloed van Pintilie. Toen de 39-jarige Puiu zijn debuutfilm stuff and dough vijf jaar geleden door financieringsperikelen niet kon afmaken, redde Pintilie met zijn invloed de productie.

Roofzuchtig
Voor buitenstaanders lijkt de Roemeense opbloei uit de blauwe hemel te vallen, maar wie goed oplette kon hem zien aankomen. Vooral 2004 maakte duidelijk dat er wat aan de hand was. In dat jaar won Puiu met cigarettes and coffee de Gouden Beer voor beste korte film in Berlijn. Een paar maanden later kreeg Catalin Mitulescu (35) voor trafic de Gouden Palm voor beste korte film in Cannes. Beide films verraden getalenteerde filmmakers, die met een scherpe blik naar de wereld kijken.
cigarettes and coffee is briljant. De op de gelijknamige verzamelfilm van Jim Jarmusch geïnspireerde film voert een ontslagen chauffeur op die in een trendy café in Boekarest zijn yuppiezoon om hulp vraagt. Kan zijn zoon er niet voor zorgen dat hij ergens anders als chauffeur aan de slag kan? De conversatie van de succesvolle zoon, die het roofzuchtige kapitalistische Roemenië vertegenwoordigt, met zijn verkreukelde vader, die een slachtoffer is van de nieuwe tijd, is uiterst pijnlijk. Zonder mededogen en met nauwelijks verborgen agressie laat de zoon zijn vader snoeihard voelen dat hij een verliezer is. Het treurigste is dat hij niet eens in de gaten heeft dat hij zijn vader vernedert. En passant laat de film zien dat koffie en sigaretten in Roemenië, anders dan bij Jim Jarmusch, niet staan voor gekeuvel en slap geouwehoer, maar voor corruptie. Wie iets gedaan wil krijgen van een ander paait hem met pakken koffie en sloffen sigaretten.
trafic toont de andere kant van de yuppiemedaille. De buitengewoon knap gemonteerde film van Catalin Mitulescu voert een drukke zakenman op, die zich in een file een ander leven fantaseert als hij een zorgeloos meisje langs de kant van de weg ziet. Alleen al om cigarettes and coffee en trafic is het Roemenië-programma in het Filmmuseum de moeite waard, maar het bevat meer korte pareltjes, zoals het bijna slapstickachtige overspeldrama the apartment van Constantin Popescu.

Impulsief
Puiu en Mitulescu zijn geen eendagsvliegen gebleken. Een jaar na cigarettes and coffee maakte Puiu het tragische, met zwartgallige humor overgoten the death of mr. lazarescu. In de aanklacht tegen de Roemeense gezondheidszorg wordt een oude, zieke alcoholist een nachtlang door artsen van het kastje naar de muur gestuurd, waarna hij overlijdt.
Mitulescu maakte vorig jaar zijn speelfilmdebuut met the way i spent the end of the world. De film portretteert een familie in Boekarest in de laatste maanden van het Ceausescu-regime. De hoofdpersoon is de impulsieve zeventienjarige Eva (geweldige rol van Dorotheea Petre), die met een vriendje uit Roemenië wil ontsnappen. Eva’s gedrag is niet altijd geloofwaardig, maar de film schetst uitstekend de benauwende sfeer in een dictatuur. Het gaat de maker vooral om de vitaliteit van ‘gewone’ Roemenen, die er in de Ceausescu-ellende het beste van probeerden te maken. the way i spent the end of the world brengt een hommage aan hun veerkracht.
Dat Roemenië rijp is voor de confrontatie met het Ceausescu-verleden, blijkt ook uit de absurdistische komedie 12:08 east of bucharest. Hierachter schuilt alweer een nieuw talent, Cornelio Porumboiu (30), van wie in het programma ook de korte film liviu’s dream is te zien. In 12:08 east of bucharest blikken in een tv-talkshow een geschiedenisleraar en een gepensioneerde inwoner van een provinciestadje terug op de verdrijving van Ceausescu. Speelde de revolutie zich alleen in Boekarest af of leverde het provinciestadje ook een bijdrage? De geschiedenisleraar pocht over een heldenrol op de dag van de revolutie, maar bellers herinneren zich hem als een zuipschuit, die pas op straat verscheen toen Ceausescu was gevlucht. De komische confrontaties tonen weer eens aan dat herinneringen onbetrouwbaar zijn, maar laten ook zien dat heldhaftige historische gebeurtenissen vele vaders hebben. In Nederland had na de Tweede Wereldoorlog iedereen in het verzet gezeten en in Roemenië had na de omwenteling elke Roemeen een heroïsche bijdrage geleverd aan de verdrijving van Ceausescu. Het verschil is dat Roemenen er geestige films vol zelfspot over blijken te kunnen maken.

Jos van der Burg

Recente Roemeense Cinema
5 t/m 28 februari in het Filmmuseum. the way i spent the end of the world en 12:08 east of bucharest zijn ook te zien op het Filmfestival Rotterdam. Boekarest is tevens ‘hotspot’ op het IFFR. Vanaf respectievelijk 8 en 22 februari zijn ze in de filmtheaters te zien.