Psychotische vrouwen op Imagine

Imagine, het Amsterdamse genre- en fantasyfestival, draait dit jaar om de gekkevrouwenfilm. Schrijver-programmeur Kier-La Janisse schreef haar autobiografie aan de hand van horrorfilms, waarmee ze zichzelf staande lijkt te houden. In  Amsterdam presenteert ze enkele favorieten.

De Canadese filmkenner, -schrijver en -programmeur Kier-La Janisse (1972) heeft geen prettige jeugd gehad. Ongewenst kind, product van een tienerzwangerschap, geadopteerd door een stel dat alle hoop voor hun huwelijk op een nieuwe baby had gevestigd, maar twee jaar later scheidde. Janisse’s vroegste jeugdherinnering is de verkrachting van haar adoptiemoeder door een ex-drugs­verslaafde van verderop in de straat.

Na een zelfmoordpoging hertrouwde haar moeder met een man die Kier-La tot bloedens toe mishandelde. “Dit kan ik niet aan”, sprak de moeder toen ze het zag en sloot zich in haar kamer op. De nieuwe stiefvader maakte het meisje vervolgens vaak midden in de nacht wakker om horrorfilms te kijken.

Is het dan vreemd dat je geobsedeerd raakt door horror- en exploitatiefilms, met name films waarin vrouwen hun verstand verliezen? Kier-La Janisse vindt zelf van niet. Open en zakelijk vertelt ze haar levensverhaal in haar vorig jaar verschenen boek House of Psychotic Women – in ruim 170 pagina’s, bedrukt in een piepklein lettertje, gelardeerd met film- en familiefoto’s, en afgewisseld met relevante scènes uit films in haar favoriete genre.

Regelmatig lijkt het alsof ze haar jeugd simpelweg als een van de films beschouwt. Een appendix van bijna nog eens 170 pagina’s fungeert als een gids tot het horror- en exploitationgenre, voor zover bevolkt door neurotische vrouwen. Verbijsterend leven, verbijsterend boek, dat het Imagine Film Festival in Amsterdam inspireerde tot een themaprogramma met een handvol gekkevrouwenfilms.

Obsessie met bloed
Het begon allemaal met Possession (Andrzej Żuławski, 1981), schrijft Janisse, en die cultklassieker staat uiteraard op het programma. Het is een trage start, dit dertig jaar oude, twee uur durende relatiedrama met horrorelementen, waarin Sam Neill en zijn overspelige vrouw Isabelle Adjani het eerste uur vooral huilerig en zwijgend om elkaar heen lopen. Totdat Sam Neill ontdekt met welk monster zijn vrouw het heeft aangelegd – dan begrijp je meteen: hoe hij hier kijkt, die blik, heeft ervoor gezorgd dat hij een paar jaar later als sullige, angstige wetenschapper in Jurassic Park (1993) gecast zou worden.

Een deel van de mannen in de gekkevrouwenfilms is net zo sukkelig. Sam Neill is in Possession een klassieke, machteloze man die zijn iele liefdesvlammetje gedoofd ziet in de oneindige zee van de vrouwelijke seksualiteit. Roger Bart speelt in Excision (Richard Bates Jr., 2012) een ander prototype: de suffe vader die zijn controlfreakerige vrouw noch zijn tienerdochters de baas kan. In de oudste van de twee tienerdochters in dit drama wil je meteen Kier-La Janisse zelf herkennen: haar neiging fantasie en werkelijkheid te verwarren, haar destructieve, gewelddadige pubergedrag, haar obsessie met bloed en operaties. Een meisje dat zelf aangeeft dat ze ontspoort, maar haar moeder luistert niet. Ex-model en voormalig 90210-actrice AnnaLynne McCord weet zichzelf prachtig lelijk te maken voor deze rol, met puisten en donkere blikken en al.

Littekenkunst
American Mary (2012) van de Canadese regisseurstweeling Jen en Sylvia Soska zou bijna een vervolg op Excision kunnen zijn. Hierin is het door operaties geobsedeerde Janisse-personage een studente chirurgie geworden (gespeeld door de ook al gruwelijk mooie Katharine Isabelle). Via een bijbaantje in een nachtclub belandt ze in een subcultuur van mensen die middels operaties, vrijwillige amputaties en littekenkunst hun eigen lichaam willen ‘verfraaien’. Freaks zijn het, maar lieve freaks. De dreiging komt in deze film van een allesbehalve sullig mantype, de verkrachter met macht. Rape revenge, wraak na verkrachting, is een van de belangrijke thema’s in het genre van de gekkevrouwenhorrorfilm en Katharine Isabelle kwijt zich hier met groeiende vaardigheid van haar taak.

Imagine toont slechts een handjevol films in dit genre – te weinig om er 170 dichtbedrukte pagina’s mee te vullen, maar toch vormen ze een minibiografie van Kier-La Janisse. Dankzij het boek ben je als kijker geneigd in elke film wel iets van haar persoonlijke leven terug te zien. Het van haar ouders gestolen kind in The Tall Man (Pascal Laugier, 2012, over een Amerikaans stadje waar armoede heerst en waar kinderen verdwijnen). Het absurde slechte huwelijk in Possession. De obsessie van Kier-La met een stiefzusje in The Mafu Cage (Karen Arthur, 1978). Het pubermeisje in Excision, de jonge chirurge in American Mary.

Sommige van de films hebben een stripachtige kwaliteit: iets neps, iets overdreven gestileerds, waardoor je tijdens het kijken half in de werkelijkheid blijft staan – en dat kan best prettig zijn, eigenlijk, bij zoveel bloed. Het is ook toepasselijk: ook Janisse maakt de indruk dat ze half in de werkelijkheid, half in deze films leeft. Zo maak je via griezelfilms intiem contact met een vrouw die haar hele leven fictie lijkt te hebben gebruikt om zichzelf staande te houden. Haar boek is haar eigen psychoanalyse in films, maar het is ook een ode aan de levensreddende kracht van fictie en verbeelding – en in feite is dit themaprogramma dat ook.

Kier-La Janisse is aanwezig op het Imagine Film Festival om enkele films in te leiden. Op zondag 14 april 2013 om 12.00 uur is er een (gratis toegankelijk) symposium over vrouwelijke neuroses in horror- en exploitationfilms. Imagine vindt plaats van 8 t/m 17 april 2013 in EYE, Amsterdam.