Ossama Mohammed, winnaar Prins Claus Prijs

De Syrische cineast Ossama Mohammed is een van de twee filmmakers die dit jaar met de Prins Claus Prijs is bekroond. ‘Al is inmiddels al het leven uit het land gezogen, mijn thuis is cinema, en het Syrië van toen.’

Door Beri Shalmashi

Het is alsof hij nog steeds door de straten van Damascus wandelt. Zo, midden in de herinnering, leeft de Syrische cineast Ossama Mohammed (1954). Hij is in Amsterdam omdat zijn oeuvre is bekroond met de prestigieuze Prins Claus Prijs. Zijn werk is doorspekt van engagement en behelst meer dan film alleen. Hij speelt een grote rol in het maatschappelijk bewustzijn van andere filmmakers, en heeft altijd het spanningsveld tussen cinema en politiek opgezocht. Sinds het begin van zijn carrière, in de jaren zeventig, werpt zijn werk een kritische blik op de samenleving waar hij zich, in ballingschap vanuit Parijs, nog altijd deel van voelt. "Al is inmiddels al het leven uit het land gezogen, mijn thuis is cinema, en het Syrië van toen." Mohammed blikt terug op een avontuurlijk en ongewoon veelzijdig leven in Syrië.

Voetbal
"Ik kan een filmmaker zijn, omdat ik ook voetballer ben geweest", zegt Mohammed. Hij legt uit hoe de regels op het veld in essentie niet heel anders zijn dan die van de cinema. "Eigenlijk zoek ik in elke rol die ik vervul naar het heldendom. De dramaturgie van een voetbalwedstrijd lijkt op die van een film. De lengte, het publiek, de anticipatie, de twists."
Maar het drama schuilt niet alleen in het eindproduct, het maakproces werkt zelf net zo. "Zeker in Syrië, waar het Ministerie van Cultuur een grote vinger in de pap heeft, is het maken van een film altijd een gevecht." De filmmakers zijn er voor een belangrijk deel afhankelijk van de bijdrage vanuit de overheid, waar ze zich tegelijkertijd tegen uitspreken. "Maar dat geld is niet van de staat, het is van de mensen."
"Ik heb twee jaar in de filmcommissie gezeten om scripts te beoordelen en ik ving dagelijks de klappen op. Het was niet aan mij om te beslissen over de inhoud van de plannen, het ging mij om de kwaliteit. Is het filmwaardig of niet? Daar dacht het hoofd anders over. Een belezen man, vol lof over wat er in de filmwereld werd gemaakt. Tot het op zijn eigen land aankwam. Ik vertelde hem dat onder zijn bewind een parel als Cinema Paradiso nooit gemaakt had kunnen worden."

Extreem
Mohammeds strijd voor de film is niet los te zien van zijn engagement. "Ik zie het als een zegen dat ik filmmaker ben. Waar zou ik anders al dat gevoel in kwijt kunnen? Ik zou verloren zijn." Hij vertelt hoe zijn collega’s hem vaak te extreem vonden. "Sommigen kozen liever de middenweg om uit de problemen te blijven. Zij waren bang dat ik hen meetrok, mee naar het gevaar. Niets is zo laf als de middenweg. Als je ergens voor staat, dan kun je daar niet van afwijken." En dat spreekt ook uit zijn werk, waarmee hij het dertig jaar durende bewind van Hafez al-Assad al bekritiseerde en later zijn opvolger, Bashar al-Assad, de huidige president van een afgebrand Syrië.
Zijn film Stars in Broad Daylight werd gefinancierd met staatsgeld, maar na de uitbreng in 1988 werd hij verbannen van het witte doek. "Het is een nogal cynische film. De filmcommissie schrok ervan en werd er uitgebreid over ondervraagd door de veiligheidsdiensten, maar die hebben mij nooit gebeld. Blijkbaar had men zich niet zo bekommerd om het soort werk dat ik maak. Ik heb geluk dat het Prins Claus Fonds om mijn vroege werk vroeg, want dat had ik zelf niet eens meer. Ik heb een vriend naar mijn huis in Syrië gestuurd, en we hebben een uur aan de telefoon gehangen terwijl ik hem instructies gaf over waar misschien nog wat zou kunnen liggen."

Onscherp
Zijn laatste productie regisseerde hij net zo, op afstand. In Silvered Water, Syria Self-Portrait (2014) filmt de Syrisch-Koerdische Wiam Simav Bedirxan in Homs, een compleet verwoeste stad, een videobrief aan Ossama Mohammed. Dat verhaal is versneden met materiaal dat andere mensen filmden op mobiele telefoons. "Sommige beelden komen gewoon van YouTube." Voor Mohammed vond tegelijk met de kentering van het regime een andere revolutie plaats, in zijn geliefde cinema. "Die film vangt voor mij een uniek moment in de geschiedenis. Mensen vonden dat het onmogelijk werd om niet te filmen. Ik heb een scène gebruikt, compleet onscherp, maar wat daar gebeurt, de schreeuw van de man, en hoe zijn vriend beschoten wordt, en dat hij met de ene hand filmt, en met de andere de hand van zijn vriend zoekt. Dat is zo tastbaar. Dat het onscherp is, maakt het alleen maar beter. Daar wint het verhaal het van techniek."
Mohammed maakte met Silvered Water zijn eerste film in ballingschap, de arena van het verhaal ligt in Syrië. Nu worstelt hij, ondanks alle aandacht voor zijn werk, met zijn volgende plan. "Ik weet niet waar mijn eigen leven heen gaat. Zolang ik de rust niet vind, weet ik niet waar, wanneer of waarover ik mijn volgende film ga maken. En dat doet pijn."