Nova Zembla

De feiten

  • Datum 24-11-2011
  • Auteur
  • Deel dit artikel

Dat het Behouden Huys geen knekelhuis is geworden, was een kwestie van geluk en discipline. Hoe Barentsz en zijn mannen overwinterden op Nova Zembla.

In 1992 vertrok er een Russisch-Nederlandse expeditie naar Nova Zembla om de restanten van het Behouden Huys te zoeken. Professor Louwrens Hacquebord van het Arctisch Centrum in Groningen schreef er een mooi boek over. De expeditie eindigde, alsof het een roman van W.F. Hermans was, in een anticlimax: er bleek weinig over van het Behouden Huys, dat niet groter moet zijn geweest dan een schuur. Illegale bezoekers hadden de boel gesloopt. Terwijl bij Willem Barentsz’ bemanning de spijkers aan de mond vastvroren, was het er nu 20 graden boven nul. Toen Barentsz en Jacob van Heemskerk in 1596, op zoek naar Cathay (China) en de rest van Azië, door het ijs werden ingesloten bij Nova Zembla, heerste er juist een Kleine IJstijd. Om te overleven bij min 40 sprokkelden ze drijfhout bij een strandje drie kilometer verderop, in de Yshaven. Een koolmonoxidevergiftiging werd ternauwernood voorkomen doordat een van de bemanningsleden in een helder moment de deur openzette, zoals ook te zien is in de verfilming, anders was het Behouden Huys een knekelhuis geworden. Het ijs zat maandenlang twee vingers dik op de muur. Er waren geen eetbare planten, de broodnodige vitamine C haalden ze, zonder dat ze dat wisten, uit het vlees van de poolvossen.
Van Heemskerk moet de grote inspirator zijn geweest, hij zorgde voor een streng dagelijks ritme om de mannen te motiveren. Louwrens Hacquebord: "Wat we niet goed weten is hoe de groep functioneerde, daar vertelt Gerrit de Veers dagboek niets over, alleen tussen de regels door. Van andere expedities weten we dat de spanning hoog kan oplopen in een ruimte van 6 bij 10 meter met 16 mensen. Wat we wel weten is dat er mannen naar het schip zijn gegaan om brood te stelen, Van Heemskerk en Barentsz wisten daar niets van."
Hoop kregen de tot op het bot verkleumde mannen weer nadat De Veer de bovenrand van de zon op 24 januari achter de horizon leek te zien opkomen, terwijl Barentsz had uitgerekend dat de zon pas op 7 februari zou verschijnen. Wat hij zag was waarschijnlijk een reflectie van de zon achter de horizon, een luchtspiegeling. Tijdens de terugtocht, in twee zelfgetimmerde sloepen, overleed Barentsz, zijn laatste rustplaats is nooit gevonden.
Opvallend is dat in het boek van Hacquebord melding wordt gemaakt van een scenario over Nova Zembla dat Anton van Munster (cameraman van Bert Haanstra) sinds 1982 in zijn la had liggen, mede geschreven door Hella Haasse. Beiden zijn inmiddels overleden. Het maakt nieuwsgierig wat Nova Zembla voor film was geworden als dit scenario zou zijn verfilmd.

Mariska Graveland

Van 22 november t/m 27 februari toont het Rijksmuseum in Amsterdam originele objecten, achtergelaten op het eiland Nova Zembla. Op Terschelling in Museum ’t Behouden Huys is al jaren een replica van het huis te zien.