Nederlandse filmcultuur

De Nederlandse dvd-cultuur is tot op heden, wat betreft het aanbod van Nederlandse films op dvd en de extra’s die daarbij worden geleverd, niet veel soeps. Maar in de verte gloren lichtpuntjes.

Het zal de vaste lezer van de rubriek Thuiskijken niet zijn ontgaan: een steeds groter deel van de daar besproken films zijn imports, dvd’s die noodgedwongen uit het buitenland worden gehaald. Omdat de betreffende film in Nederland niet is uitgebracht, of (zoals in het geval van de Amerikaanse Criterion-uitgaven) omdat de Nederlandse dvd niet de extra’s van de buitenlandse uitgaven bevat.
In de meeste gevallen is dat jammer maar niet problematisch. Het kost de filmliefhebber iets meer moeite, en meestal ook iets meer geld, maar de buitenlandse, met extra’s overladen versies zijn (via internet of speciaalzaak) eenvoudig te importeren. Een groter probleem doet zich voor bij Nederlandse films, met name de klassiekers die vóór het dvd-tijdperk verschenen. Hiervoor is op de Nederlandse dvd-markt op dit moment geen plaats, tenminste, niet om de films tot hun recht te doen komen. Wat uitgebracht wordt, is ‘bare bones’: zonder extra’s (en dus: zonder context), en vaak ‘in bulk’ uitgebracht in boxsets met meerdere films. Gesorteerd op regisseur (in de afgelopen jaren verschenen onder meer collecties van de films van Jos Stelling, Paul Verhoeven, Fons Rademakers en Adriaan Ditvoorst), of simpelweg ingegeven door wat een distributeur voorhanden heeft.

Absurd
Maar beschikbaarheid was (mede door die vele boxsets) de laatste jaren niet het grootste probleem. Er zijn enorme hiaten in het aanbod (Ivens, Haanstra), maar in veel gevallen wordt hieraan gewerkt. De Stichting Joris Ivens werkt al enige jaren aan een dvd-collectie, en binnen Haanstra-kringen wordt voorzichtig gesproken over een uitgave ter gelegenheid van de tiende sterfdag van de regisseur, 23 oktober aanstaande. Het probleem is dan ook in veel gevallen niet dat de films niet worden uitgebracht, maar de manier waarop ze op schrijf worden gezet, en vooral: wat er aan extra’s wordt bijgeleverd.
Bij de meeste los uitgebrachte films is het aanbod aan extra’s eenvoudig: niets. Soms een trailer, maar zelfs die ontbreekt meestal. Daarmee schieten distributeurs zichzelf in de voet: het dvd-publiek is juist op zoek naar die extra’s. Men wil niet alleen de film, maar ook en vooral informatie over de achtergrond van die film. Het bieden van die extra’s is eveneens een meerwaarde voor die zo gelamenteerde ‘Nederlandse filmcultuur’; enige nieuwsgierigheid naar de Nederlandse filmgeschiedenis wordt met het huidige aanbod simpelweg niet beloond.
In sommige gevallen is zelfs sprake van een omgekeerde wereld, en zijn de buitenlandse dvd-uitgaven van Nederlandse films voorzien van het bonusmateriaal dat ontbreekt bij Nederlandse uitgaven. Zo doet zich de absurde situatie voor dat de in Amerika uitgebrachte films van Alex van Warmerdam (tot op heden: de jurk, kleine teun en grimm) daar vergezeld gaan van interviews met de maker, terwijl op de Nederlandse dvd’s alleen een trailer is te vinden.
Hetzelfde geldt voor de films die Paul Verhoeven in de jaren zeventig en tachtig in Nederland maakte: voor de in 2001 en 2002 uitgegeven Amerikaanse dvd’s nam Verhoeven (uiteraard in het Engels) audiocommentaren op. Het Nederlandse publiek moet op de in 2005 verschenen boxset genoegen nemen met trailers en een (ook los verkrijgbare en op tv uitgezonden) documentaire.

Liefhebber
Toch waren er de afgelopen maanden signalen dat het misschien nog goed gaat komen met de Nederlandse film op dvd, al zijn het dan haperende signalen.
Allereerst is er het project ‘Beelden voor de Toekomst’, gericht op het conserveren en "ontsluiten van de schat aan twintigste-eeuws audiovisueel materiaal dat in de archieven van de partijen is opgeslagen", aldus het persbericht. De lange lijst aan betrokken partijen, waaronder het Filmmuseum en het Instituut voor Beeld en Geluid, geven goede hoop voor een solide contextualisering van die films. Tegelijkertijd doet het taalgebruik rond het project vrezen voor ontsluiting via een digitaal archief, met name gericht op het onderwijs. Dat betekent dus internetfilmpjes op postzegelformaat in plaats van mooie dvd-uitgaves.
Veelbelovender is dan misschien de dvd-reeks ‘Nederlandse Filmklassiekers’ waarmee het Filmmuseum in september en november 2006 een aanvang nam. De eerste vier titels (waaronder de jantjes en bleeke bet) stammen uit de jaren dertig. Een interessante periode binnen de Nederlandse filmgeschiedenis, een bloeiperiode met een stevige impuls van ervaren Duitse vluchtelingen, waarover al veel is geschreven. Probleem is dan weer dat van deze rijke bron slechts mondjesmaat gebruik wordt gemaakt, namelijk slechts via ’tekstschermen’ met achtergrondinformatie over de film en over de periode. Maar wie gaat die teksten lezen op zijn televisiescherm? Waarom wordt hiervoor geen introductie of audiocommentaar door een expert of een liefhebber gebruikt? Bovendien zijn de films tot nu toe buiten de eigen winkel van het Filmmuseum slechts beperkt verkrijgbaar.
Niettemin zijn het kleine stapjes in de goede richting, die doen hopen voor meer en betere uitgaven in de toekomst. Voor de al uitgebrachte films is het misschien te laat want opnieuw en beter uitbrengen, zoals Criterion dat in Amerika bijvoorbeeld doet, zal hier te duur zijn. Maar voor nieuwe dvd’s ligt een schat aan archiefmateriaal te wachten.

Joost Broeren