Muziekdocumentaires op IDFA

Een ontzagwekkende hoeveelheid muziek is met één muisklik toegankelijk. Voor de één een schrikbarende gedachte, voor de ander werkt dat bevrijdend, blijkt uit muziekdocumentaires die tijdens IDFA te zien zijn.

Door André Waardenburg

In Imagine Waking up Tomorrow and All Music Has Disappeared rijdt voormalig The KLF-muzikant Bill Drummond in zijn Landrover van oost naar west over het Engelse platteland. Op verschillende punten van deze vooraf bepaalde route vraagt hij aan mensen of ze tijdelijk lid willen zijn van het gelegenheidskoor The 17. Hij laat ze een noot of strofe zingen en aan het eind van de rit zullen alle opnames een compositie/performance vormen. Het resultaat illustreert Drummonds filosofie: alles is muziek en iedereen is muzikaal. Maar het project is vooral Drummonds prikkelende antwoord op muziekplatforms als iTunes en Spotify, waarop oneindig veel muziek altijd beschikbaar is. Want als alles beschikbaar is, wat voor waarde heeft muziek dan nog?

Gratis
Je ziet musici en kunstenaars in verschillende documentaires antwoorden zoeken op het gemak waarmee zoveel muziek in een oogwenk te streamen of te downloaden is. Eén reactie is terugkeren naar het verleden. Dit levert een opvallende parallel op met het heden. Net als nu verkeerde de muziekindustrie midden jaren twintig in een diepe crisis. Door de opkomst van radio als nieuw medium, daalde de verkoop van 78-toerenplaten schrikbarend. Want waarom nog platen kopen als je via je radiotoestel gratis muziek in je huiskamer kreeg? Als antwoord trokken de twee grootste platenlabels naar het zuiden van de Verenigde Staten, om er met de nieuwste elektrische opnameapparatuur lokale musici op te nemen. In het arme zuiden was de radio nog schaars dus kocht de bevolking nog platen, zeker als het muziek betrof die ze zelf maakten: jazz, blues, country, folk, gospel. Negentig jaar later vormen veel van die 78-toerenopnames het muzikale geheugen van Amerika.
American Epic: The Sessions is een bijproduct van de driedelige tv-serie American Epic die gaat over deze cruciale periode in de Amerikaanse muziekgeschiedenis. Voormalig White Stripes-frontman Jack White, uitvoerend producent van de serie, liet muzikanten naar een geluidsstudio komen waarin recent gerestaureerde opnameapparatuur uit de jaren twintig staat. White vroeg de deelnemers, onder wie Elton John, Beck, Stephen Stills, Pokey Lafarge, Taj Mahal en Alabama Shakes, liedjes uit de jaren twintig en dertig te zingen. Het eindresultaat is meer dan nostalgie. Zo ontdekt rapper NAS dat wat de Memphis Jug Band bijna honderd jaar geleden zong een sterke overeenkomst vertoont met moderne rapmuziek. Die zongen toen al opruiende teksten over het wilde urbane straat- en gangsterleven. Zo wordt niet alleen de parallel tussen de crisis in de muziekindustrie anno 1926 en die van vandaag expliciet gemaakt, maar worden ook intrigerende muzikale verbanden gelegd tussen heden en verleden.

Spannende splitscreens
De beschikbaarheid van al die muziek leidt bij sommigen misschien tot verlammende keuzestress, anderen zien vooral nieuwe mogelijkheden. De Israëlische muzikant/kunstenaar Kutiman samplet uit bestaande YouTube-clips van musicerende amateurs en stelt daaruit mash-ups samen, zoals voor het ‘Thru You’-project waarmee hij in 2009 plotseling beroemd werd. Kutimans mash-ups zijn ook visueel opzienbarend want hij samplet ook uit de bijbehorende beelden en voegt die in spannende splitscreens samen. Zo ontstaat een nieuwe ‘originele’ compositie. In de documentaire Thru You Princess zie je de kunstenaar aan het werk: dagenlang ploegt hij door duizenden YouTube-clips tot hij iets vindt dat hem raakt. Dat levert wel lastige vragen op: mag je zomaar stukjes film en muziek lenen en gebruiken voor een nieuwe compositie? Hoe creatief is deze toe-eigening?
Wat hij doet, heeft raakvlakken met het werk van een andere muzikant/producer. In Hot Sugar’s Cold World wordt Hot Sugar (Nick Koenig) gevolgd in zijn obsessieve zoektocht naar wat geluid eigenlijk is. Hij gebruikt geen bestaande muziekinstrumenten maar bewerkt omgevingsgeluiden en componeert daarmee zijn zogenaamde trippy tracks. Het universum zit volgens Hot Sugar vol met geluiden, dus waarom er geen gebruik van maken? Dat hij eigenlijk teruggrijpt op wat de Musique Concrète-beweging in de jaren vijftig voorstond, beseft hij niet. Onwetendheid is een zegen.

Puurheid
Zowel Bill Drummond als Jack White hebben last van nostalgie. Drummond naar een pre-commercieel tijdperk waarin muziek nog geen product was dat slechts door duur betaalde professionals kan worden gemaakt om muziekliefhebbers geld uit de zak te kloppen. Een verlangen naar een paradijselijke tijd waarin we massaal zelf muziek maakten en saamhorigheid creëerden — eerst rond het vuur, later rond de piano in de huiskamer. White wil terug naar de tijd waarin je zonder verdere fratsen heel direct een opname maakte. Gewoon door een groep muzikanten rond een microfoon te zetten. Pure authenticiteit, geen gedoe met 48-sporenmixers en eindeloze opnamesessies. Die puurheid heeft natuurlijk nooit bestaan. Indertijd was de in 1925 ingevoerde elektrische opnametechniek de standaard manier van opnemen. Die diende bovendien een commercieel doel: zoveel mogelijk platen verkopen. Drummond wist met die commercie wel raad. Hij en zijn muzikale partner verbrandden in 1994 op het hoogtepunt van hun KLF-roem 1 miljoen pond en verbieden al jaren heruitgaven van The KLF. Niet alles is immers voor de eeuwigheid bedoeld.

Zie voor meer informatie idfa.nl