Movies That Matter 2019: Camera Justitia

De Camera Justitia-competitie op het Movies That Matter festival staat in het teken van de prangende vraag: wat is van wie? Kleine en grote dilemma’s komen voorbij in films waarin de gevolgen van dekolonisatie en nationalisme doorklinken.

Terwijl het concept van nationalisme in de digitale wereld vervaagt, prediken populisten dat de eigen cultuur juist ommuurd moet worden. Filmmaker Marios Piperides gebruikt satire als een prikkelende vorm om deze hervonden nationalistische sentimenten onder de aandacht te brengen. In zijn Smuggling Hendrix rent het hondje Jimi tijdens een wandeling weg van zijn baasje Adam (Adam Bousdoukos, bekend van zijn samenwerkingen met Fatih Akin) en steekt vanuit Grieks-Cyprus de grens over naar het door Turkije bezette deel van het eiland. Uit de zoektocht die volgt, blijkt dat de opgetrokken grens allesbehalve humaan is.

Adam moet tegen wil en dank ook de grens over en leert daar zijn Turks-Cypriotische medemens kennen. De voertaal is Engels, niet Grieks of Turks. Het is de taal van de mediator, de blauwhelmen, die in de bufferzone tussen de grensovergangen zijn gestationeerd. Al struinend over de straten bezoekt Adam zijn voormalig ouderlijk huis, dat in 1974 werd geannexeerd door Turkse troepen. Daar treft hij Hasan (Fatih Al), wiens vrouw uitroept dat dit “ons huis” is. Adam vindt Hasan een oorlogsmisdadiger omdat zijn familie destijds intrek heeft genomen in de woning, maar Hasan pareert met: “Hoe kan het een misdaad zijn om ergens geboren te worden?”

Vanaf wanneer is het niet meer van mij, maar van jou? Die vraag schemert herhaaldelijk door in de acht films die op het festival Movies That Matter werden geselecteerd voor de competitie Camera Justitia. Zo ook in de documentaire Whispering Trough Power: is twee eeuwen geleden door witte Zuid-Afrikanen aangekocht land hun rechtmatig bezit? Thuli Madonsela was de nationale ombudsvrouw van Zuid-Afrika en streed tegen de gecorrumpeerde praktijken van toenmalig president Jacob Zuma en zijn stromannen. Haar dochter, die in zekere zin in de voetsporen treedt van haar moeder, gaat tijdens een college aan de universiteit in discussie met een witte studiegenoot, die aangeeft dat grootgrondbezit van witte families in overeenstemming is met de wet.

Misschien moeten wetten dan worden gewijzigd, zo lijkt de onderliggende boodschap, in het land “waar de segregatie erger is dan tijdens de apartheid”. De Waarheids- en Verzoeningscommissie, die in de jaren negentig de zwarte en witte bevolking bijeen moest brengen, is niet in die missie geslaagd. In de documentaire Cold Case Hammarskjöld wordt teruggeblikt op Zuid-Afrika en de omringende landen in de jaren van de Koude Oorlog. De aanleiding is de crash van een vliegtuig in 1961 in Rhodesië, waar de toenmalige Zweedse secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Dag Hammarskjöld, bij omkwam. De wereld had er zonder zijn vroegtijdige dood wellicht anders uitgezien: de politicus was een warm pleitbezorger van een Afrika met eigen autonome democratieën.

De oud-kolonisatoren, met financiële belangen op het continent, zagen zo’n toekomst waarin de allocatie van land in de handen van de bewoners kwam te liggen, niet zitten. Financieel gewin is onlosmakelijk verbonden met de vraag wat van wie is. In de documentaire Crime + Punishment staat het New Yorkse politiekorps net als de hoofdpersoon uit Dostojevki’s gelijknamige roman boven de wet. Agenten van kleur moeten bij wet verboden quota’s naleven waardoor veel jonge minderheden onterecht in voorarrest belanden. Het levert de stadskas jaarlijks de broodnodige gelden op waarmee de legitimiteit van het politieapparaat wordt bevestigd.

Dat gaat wel ten koste van straten die door de bewoners weer moeten worden teruggewonnen van politieonderdrukking. Ook in het Palestijnse drama Screwdriver staan Israëlische troepen in Ziads (Ziad Bakri) leefgebied ineens voor je neus. De vraag wat van wie is, is ook hier onduidelijk: de Palestijn heeft vijftien jaar vastgezeten en ziet bij zijn terugkeer dat de heuvels rondom zijn huis worden volgebouwd door Israëlische kolonisten. Een Palestijnse documentairemaker wil zijn ongelukkige verhaal vastleggen. Ze zegt iets in de trant van: ik wil zien “wie jij bent, wie wij zijn”. Hier maakt zijn plaats voor hebben, niet per se verbonden aan een plek.

Dat de mensheid, ooit een nomadisch volk, een onbestemde band voelt met een gebied valt te begrijpen. Maar ook dat dit onderhevig is aan verandering, zoals wordt geïllustreerd in het in 1979 gesitueerde coming of age-drama Unremember, over tiener Joana (Jeanne Boedier) die haar paspoort verscheurt. Ze weigert met haar ouders vanuit Parijs terug te verhuizen naar Brazilië, het roerige land dat ze vanaf haar zesde levensjaar niet meer heeft gezien. Misschien is deze daad wel de ultieme aanklacht tegen nationalistisch sentiment: het legitimatiebewijs is eigendom van de staat; de staat die wordt ommuurd door grenzen die er zijn om verlegd, verscheurd en doorbroken te worden.