James Benning – 31 maart 2016

James Benning maakt sinds de jaren zeventig films die groots zijn door hun mathematische precisie en tegelijkertijd poëtisch door hun openheid. Zijn meest recente film rr, over vrachttreinen, zal te zien zijn tijdens het Noordelijk Film Festival, waar het eerste grote Nederlandse retrospectief van zijn werk plaatsvindt. Onderstaande tekst verscheen eerder in het Engelse kunstblad Frieze, dat filmmakers en kunstenaars vroeg te vertellen welke films hen beïnvloed hebben. Dit is wat Benning antwoordde.

Zo nu en dan geef ik op het California Institute of the Arts een collegereeks met de titel ‘Looking and listening’. Gedurende een paar maanden gaat een groep van tien tot twaalf studenten onder mijn begeleiding ergens naartoe om zich te bekwamen in het ‘ergens aandacht aan besteden’. We brengen bijvoorbeeld een hele dag door op een olieveld, spenderen een vroege ochtend om te kijken hoe de lucht langzaam licht wordt, rijden tien keer heen en weer in lokale bussen of hangen een nacht rond op 5th Street tussen de daklozen van downtown Los Angeles. Voor ons zijn kijken en luisteren een politieke daad, waarbij onze verschillende waarnemingen onze individuele vooroordelen weerspiegelen.
Af en toe word ik gevraagd om deze lessen ergens anders te geven. Voorjaar 2007 deed ik dat bijvoorbeeld in Mexico-stad. Nadat we een dag in een groot industriegebeid hadden doorgebracht, vroeg ik de studenten wat ze hadden gezien en gehoord.

Student één: Er was een witte muur aan de overkant van de straat. Hij was heel helder van kleur. Aan de rechterkant was er een kleine deur, die iets meer dan een halve meter verzonken was, waardoor er een rechthoekige schaduw op de deur viel. Aan de linkerkant waren twee andere deuren, die veel groter waren, maar daar viel geen schaduw op, aangezien ze niet verzonken waren in de muur. Het was tamelijk rustig en stil — dat wil zeggen, gewoon een algemene industriële sfeer.
Na een aantal minuten verdween er iemand door het kleine deurtje. De schaduw veranderde van een rechthoek in een driehoek en weer terug, toen deze persoon de deur opende en sloot en van de straat verdween. Toen gebeurde er een hele tijd niets.
Maar uiteindelijk openden de andere twee deuren naar binnen en onthulden daarbij een soort negatieve ruimte, waarin de vage aanwezigheid van twee mannen zichtbaar werd die ergens aan de achterkant van die zwarte leegte aan het werk waren. Een van de mannen stak een lasapparaat aan en vonken vlogen in het rond. De buitenmuur bleef helder. De rechthoekige schaduw werd langer.

Student twee: Er was een kleine groene plek. Hij werd diagonaal door een pad doorkruist van links naar rechts. Twee mannen waren het pad aan het vegen met lange strobezems. Een van de mannen werkte met zijn bezem van links naar rechts en toen van rechts naar links. Hij maakte een swish-swish, swish-swish, swish-swish-geluid. Hij werkte systematisch, zonder te pauzeren. De andere man veegde alleen van links naar rechts: swish, swish, swish, swish… totdat hij een pauze nam. Het was heel muzikaal.

Student drie: Een spoorbaan maakte een bocht tussen twee oude fabrieken. Ze klonken als gieterijen, maar dat waren ze niet. Ik weet niet zeker wat ze waren. Mensen woonden in geïmproviseerde huizen aan beide zijden van de rails. Er waren kinderen en honden. Precies waar ik stond, kruiste een weg het spoor. Voertuigen die de straat afkwamen moesten remmen omdat de spoorwegovergang in slechte staat was. Als ze passeerden, kon ik fragmenten van gesprekken horen, of de geluiden van de radio. Woorden en liedjes kwamen en gingen. Een grote vrachtwagen verminderde geen vaart en stak met een luide knal over. Alle honden begonnen te blaffen.

Student vier: Ik zag drie mannen een goederenwagon vol geel poeder uitladen. Ze werkten met een lange slang die het poeder uit de wagon zoog. Een van de mannen hield de slang vast, terwijl hij beurtelings zakken vulde die door de andere twee mannen werden vastgehouden. Zodra een zak vol was, plakte de man hem dicht en legde hem op een pallet. Als de pallet volgeladen was (bij ongeveer 50 zakken), dan werd hij door een heftruck weggehaald. Dan had een van de mannen de extra taak om een lege pallet te halen om de volle te vervangen die zojuist was weggereden. Ik heb twee uur gekeken. Het proces hield niet op. Het geluid was als dat van vliedend zand, maar het was lastig te horen door het geluid van de door een benzinemotortje aangedreven compressor. Ze waren met een derde pallet bezig toen ik wegging.

Student vijf: Er waren ongeveer twintig arbeiders buiten de fabriek aan het pauzeren. Sommigen zaten op bankjes die de fabriek daar had neergezet. Een man in een donkerblauwe overall was in gesprek met een knappe jonge vrouw. Ze stonden allebei. Zij was ook in het blauw, maar het was een heel mooie jurk. Je kon de vorm van haar lichaam door de stof heen zien. Misschien was ze een secretaresse of iemand van de leiding. Ik kon niet verstaan wat ze zeiden, maar ik kon zien dat ze aan het flirten waren door hun lichaamstaal. Drie vrouwen in gele overalls zaten bij elkaar, ze rookten sigaretten en lachten. Twee mannen aan de linkerkant voerden een ernstig gesprek. Zij droegen ook blauwe overalls. Toen rinkelde er een bel, en iedereen liep het gebouw weer in. Het was oranje.

Etc. etc. etc… en het is een van de beste films die ik ooit heb gezien of gehoord.

Oh, en vanmorgen zag ik nog een verbazingwekkende film. Ik was bij ons op school, die in de zomermaanden aan een cultureel programma voor middelbare scholieren wordt verhuurd. De aula was gevuld met tieners. In een van de grote zalen aan de zijkant was een jonge man Erik Satie’s ‘Vexations’ (1893) aan het spelen, een pianostuk met 840 herhalingen, dat gecomponeerd is om voor altijd door te gaan. Ik ging naar binnen en luisterde er een paar uur naar. Wat een geschenk en wat een verrassing om dit uitgevoerd te horen.
Zo af en toe kwamen er een paar studenten binnen, meestal voor minder dan een minuut, om dan weer weg te wandelen. Twee jonge meisjes stonden een half uur in de deuropening, betoverd en misschien een beetje bevreesd om de genialiteit van dit werk binnen te treden. Ze herinnerden me aan mezelf, de eerste keer dat ik John Cage zag en hoorde.
Toen kwam er een blinde student binnen en ging zitten. Hij had een rood-witte inklapbare stok bij zich. Hij luisterde aandachtig en was er nog steeds toen ik wegging.
Stel je voor wat hij zag.

James Benning

Deze tekst verscheen eerder in Frieze Magazine 111. Overname met toestemming van de auteur. Lees ook ‘Bomen klimmen met James Benning’, het verslag van beeldend kunstenaar Petra Kleyn over haar deelname aan Bennings workshop ‘Looking and listening’ tijdens de Duisburger Filmwoche 2007.

43 treinen, 13 meren, 7 films

Zeven films vertoont het Noordelijk Film Festival in het James Benning-retrospectief (Milwaukee, 1943). Film als cinematografische rekensommen: 43 treinen rijden er door rr (Railroad, 2007), 13 meren zijn er gefilmd in die 13 x 10 minuten durende onafgebroken shots op 16mm in 13 lakes, uit 60 shots van 1 minuut bestaat one way boogie woogie uit 1977 en die film werd 27 jaar later in z’n geheel opnieuw gemaakt door Benning… De mathematicus in Benning is nooit ver weg. Zie ook zijn eigen verhaal over wat film is. En zie zijn films: 7 in getal. Na Leeuwarden zijn ze nog in Arnhem en Den Haag te zien. Dus 2 x bekijken kan ook. Of vaker.

LANDSCAPE SUICIDE (1986)
Twee legendarische Amerikaanse moordzaken onderzocht aan de hand van de locaties waar ze gepleegd werden. Bennings variant op het schuldige landschap van Armando.

FOUR CORNERS (1997)
Four Corners is het punt waar de vier Amerikaanse staten Utah, Colorado, New Mexico en Arizona aan elkaar grenzen. Aan de hand van vier schilderijen onderzoekt Benning de verhouding tussen kunst, afbeelding en werkelijkheid en ontwikkelt zo een kritische visie op de Amerikaanse geschiedenis.

LOS (2001)
Middendeel van Bennings california trilogy (voorafgegaan door el valley centro uit 2000 en gevolgd door sogobi uit 2001). Alle drie de films bestaan uit 35 landschapsbeelden van 150 seconden. los is gefilmd in Los Angeles.

13 LAKES (2004)
Steeds 10 minuten (een 16mm filmrol lang) observeert de camera ononderbroken vanaf een vast standpunt dertien Amerikaanse meren. Zijn het bewegende schilderijen? Of essays over het veranderende Amerikaanse landschap? En waar is de mens? We horen hem wel, maar zijn aanwezigheid heeft geen sporen nagelaten.

10 SKIES (2004)
Bijna geheel in Bennings achtertuin in het Californische Val Verde opgenomen film van 10 x 10 minuten luchtformaties, die vanuit een vast camerastandpunt op de volle duur van een 16mm filmrol zijn vastgelegd. Er bestaan westernwolken en sciencefictionwolken en bovendien is het kijken naar wolken effectiever dan het verspreiden van politieke pamfletten. Aanklacht tegen de oorlog in Irak.

ONE WAY BOOGIE WOOGIE/24 YEARS LATER (1977/2005)
Dadaïstisch portret van een industriegebied nabij Bennings geboortestad Milwaukee. 27 jaar later filmde hij de 60 instellingen van één minuut nog een keer, wat een intrigerend tweeluik oplevert en zoals al zijn films ook gaat over wat we zien en zojuist gezien hebben.

RR (2007)
Bennings laatste op 16mm gedraaide meesterwerk dat in 43 shots (elk zo lang als de trein nodig heeft door het beeld te rijden) een requiem is voor de Amerikaanse goederentreinen en de cinema zelf.

Dana Linssen

Het Noordelijk Film Festival vindt plaats van 5 t/m 9 november in Leeuwarden, op Terschelling en op Vlieland. Zie: noordelijkfilmfestival.nl. Het James Benning-retrospectief is te zien van 6 t/m 9 november in Leeuwarden, van 13 t/m 19 november in Filmhuis Focus in Arnhem (focusarnhem.nl) en van 20 t/m 26 november in Filmhuis Den Haag (filmhuisdenhaag.nl).