InScience Festival 2020

InScience, het festival voor de wetenschapsfilm, gaat woensdag 11 november online van start. Kunst en wetenschap laten hun licht schijnen op het sublieme in de natuur, de arrogantie van de mens en de nog altijd schokkende vooroordelen over vrouwen in de wetenschappelijke wereld.

“Alleen maar lavendel, lavendel, lavendel! Dat is niet wat ik me had voorgesteld”, roept Edmund Burke getergd als hij de Alpen intrekt voor ‘veldonderzoek’ voor zijn nieuwe boek. De Britse filosoof Burke muntte in de achttiende eeuw het woord subliem in een beroemd essay. Het overweldigende gevoel, de prettige huiver die je kan overvallen als je in de natuur bent, moest een naam krijgen. Subliem is alles wat ons intimideert, bedreigt en ontzag inboezemt.

Maar de Burke in de komische film The Trouble of Nature, te zien op InScience, irriteert zich voornamelijk aan de natuur. Hij springt gillend op als er mieren over zijn sjieke sokken lopen. “Het probleem van de natuur is dat het zich zo opdringt”, klaagt hij tegen zijn assistente die alle spullen draagt. Zij heeft wel een vanzelfsprekende omgang met de natuur, terwijl stadsmens Burke snakt naar vier muren om zich heen en vasthoudt aan zijn dagelijkse warme thee uit een porseleinen kopje – een absurd beeld te midden van die, jawel, overweldigende natuurpracht van de Alpen. Via het sublieme wil Burke, zo zegt hij in de film, het liefst de natuur temmen en betekenis zoeken in al het lijden dat de natuur voortbrengt.

Burkes houding in de film is exemplarisch voor de superieure houding van de mens ten opzichte van de natuur, waar wij uit voortkomen en deel van uitmaken. Aan het eind van de film gaat hij op de top van een berg staan en pist schaterlachend naar beneden – een beeld dat beklijft. Het is verleidelijk zijn arrogantie belachelijk te maken, maar hebben wij niet allemaal een Edmund Burke in ons? Tijdens InScience houdt Laura Stoop, docent kunstfilosofie en esthetica een lezing waarbij ze ingaat op de filosofie van Burke en aan de hand van beelden uit de film en vertelt hoe zijn visie op het sublieme terug te zien is in de kunst. Ook filosoof Bas Haring en Dorine van Norren van de Universiteit Leiden gaan vooraf aan de film de discussie aan.

Nog een hoop te leren
In Aluna luiden de Kogi de noodklok over onze omgang met de natuur. De Kogi leven geïsoleerd en zelfvoorzienend in de Colombiaanse bergen. Door uitbuiting is de aarde stervende, zo waarschuwen ze. Bij hoge uitzondering verlaten ze de bergen om met de Britse documentairemaker Alan Ereira een film te maken. Ereira heeft hen in de jaren negentig al eens gefilmd voor de BBC.

De Kogi willen nu hun kennis van de natuur overdragen aan de westerse wereld, die nog een hoop te leren heeft over de manier waarop natuurlijke processen met elkaar samenhangen. Ze gaan op bezoek bij wetenschappers, onder wie een astronoom. Want waarom zouden we aannemen dat westerse kennis over de natuur superieur is aan de kennis van inheemse volkeren, als ze een veel langere traditie hebben in het onderzoeken, beheren en creëren van natuur? InScience wijdt hier een online gesprek aan. Over het belang van inheemse kennis en de rechten van inheemse volkeren in het klimaatdebat praten filmmaker en klimaatrechtvaardigheidsactivist Chihiro Geuzebroek en Genner Llanes Ortiz (Universiteit Leiden), onderzoeker van onder meer Mayacultuur en -kennis.

Hardnekkige stereotypen
Arrogantie van een geheel andere orde komt op schokkende wijze naar voren in de documentaire Picture a Scientist. Hierin vertellen vrouwelijke wetenschappers welke hordes ze hebben moeten nemen om door mannen serieus te worden genomen in hun vak. Een biologe vertelt over een ongepaste seksuele toenadering van Nobelprijswinnaar Francis Crick terwijl ze nietsvermoedend over haar microscoop gebogen zat, en een geologe moest tijdens een expeditie op Antarctica aanhoudende benamingen als ‘slut’ aanhoren. Beiden zijn later strijdvaardig geworden door deze misstanden aan de kaak te stellen in manifesten.

Onder die ijsberg is er een waslijst aan dagelijkse, onbewuste uitsluiting, van het genegeerd worden tijdens vergaderingen tot aangezien worden voor de conciërge. Door een ‘leaking pipeline’ verdwijnen er bij elke promotie meer vrouwen dan mannen uit hun vakgebied. Ook is er een selection bias: vrouwen die blijven glimlachen en niet klagen blijven over.

Hoe komt het toch dat veel mensen aan een witte man denken als ze een wetenschapper voor zich zien? Iedereen heeft vooroordelen en hardnekkige stereotypen, of denkt wel eens in hokjes. In een paneldiscussie op InScience vertellen vrouwen over hun ervaringen. Joyce Endendijk (Universiteit Utrecht) vertelt over impliciete bias en hoe wij iets aan onze eigen vooroordelen kunnen veranderen. Picture a Scientist laat in een confronterend associatie-experiment zien dat die vooroordelen ook bij vrouwen zelf zijn ingeprent. Het opent je ogen – het ultieme doel van een wetenschapsfestival.

InScience, 11 t/m 22 november online.