Imagine Fantastic Film Festival 2023

Imagine Fantastic Film festival organiseert het op het eerste gezicht bescheiden maar stiekem heel ambitieuze en intrigerende programma Fantastic Alchemy.

You are an alchemist, make gold of that.
William Shakespeare

Ergens begin september sprak ik artistiek directeur Chris Oosterom van Imagine. Het was heet maar rustig in de stad. De meeste collega’s zaten in Venetië, de rest van de wereld was op vakantie. Oosterom vertelde over de gedachten achter Fantastic Alchemy, een programma van de komende editie van het festival.

Alchemie kennen de meeste mensen misschien van school als die naïeve, aan het magische grenzende ambitie om goud te maken van lood. “In het Fantastic Alchemy-programma willen we via films en VR ook schijnbaar onverenigbare dingen samenbrengen”, vertelde Oosterom. Als voorbeeld noemde hij het wetenschappelijk en anti-wetenschappelijk denken die tijdens de coronacrisis tegenover elkaar stonden.

Het leek me, toen Oosterom me dat vertelde, nogal ambitieus om via films die polarisatie te overwinnen. Was het naïef, magisch denken misschien wel? Sindsdien bleef ik erover nadenken. Oosterom stuurde het boek Alchemical Mercury, a Theory of Ambivalence van Stanford-hoogleraar Karen Pinkus, dat de inspiratie vormde voor het programma. Pinkus heeft het niet specifiek over film; ze probeert het meest wezenlijke element van alchemie te achterhalen. Volgens haar is dat ‘ambivalentie’: de onmogelijke en paradoxale co-existentie van twee onverenigbare elementen.

Ambivalentie
Het is niet moeilijk om de verwantschap tussen alchemie en film te zien. De filmkunst is vaak op z’n best als makers ambivalentie weten te vangen. Als ze laten ervaren hoe dingen, mensen, ideeën niet eenduidig zijn. ‘Alchemie was ooit de praktijk waarin wetenschap en verhalen bijeenkwamen’, zo memoreert de aankondiging van Fantastic Alchemy. ‘Geleerden, verhalenvertellers, tovenaars en scheikundigen, wijzen en bedriegers zetten zich in om de essentie van het leven te destilleren.’ Je kunt exact dezelfde woorden gebruiken om een definitie van film te geven.

Toen ik vorige week ging zitten om iets over het programma op Imagine te schrijven, drong zich een andere vraag op: is die ambitie om onverenigbare elementen samen te brengen wel zo naïef? Goud maken uit lood lijkt vanuit de hedendaagse kennis van scheikunde een vorm van magisch denken. Maar dat kun je van zo veel dingen zeggen: energie opwekken uit water, met iemand aan de andere kant van de wereld praten, virtual reality, cinema. Laat die dingen aan iemand uit de twaalfde eeuw zien en je wordt als god/duivel/alien/magiër vereerd of vermoord. ‘Elke voldoende geavanceerde technologie is niet te onderscheiden van magie’, schreef sciencefictionauteur Arthur C. Clarke al.

Hier gaat het natuurlijk niet om lood en goud, hoogstens als metaforen. Hier gaat het om inzien dat de ambitie om onverenigbare elementen samen te brengen, het alchemistische denken, een belangrijke ambitie is, een streven, een levenshouding.

Vier elementen
De programmeurs van Imagine maken het nog tastbaarder. ‘Alchemie nodigde uit om op verschillende manieren kennis op te doen: door te lezen, te observeren, te luisteren maar ook door aan te raken, te spelen, te vernietigen en te transformeren. Terwijl onze samenleving worstelt met de gevaren van het populisme en de ontwikkeling en invloed van AI en leert omgaan met de fluïditeit van identiteit en gender, hebben we grote behoefte aan precies zo’n krachtig interdisciplinair paradigma dat ons helpt onze ervaringen te verbinden met betrouwbare kennis, dat helpt om inzichten te krijgen die het alledaagse overstijgen. We willen de alchemische geest laten herleven en nodigen het publiek uit in ons lab, waar we niet naar alchemie kijken als een historisch curiosum maar als bron van inspiratie om hedendaagse uitdagingen aan te pakken. In filmvertoningen, VR-installaties, gesprekken, workshops, live events en podcasts zullen we dat doen via een mix van vier elementen: Technologie (vuur), Narratief (lucht), Identiteit (water) and Substantie (aarde).’

Ja, dat klinkt ambitieus. Maar naast Karen Pinkus’ ambivalentie is ‘ambitie’ ontegenzeggelijk het tweede wezenlijke element van alchemie. Je kunt de boel uit elkaar laten vallen. Of je kunt de boel samenbrengen. Of er dan goud ontstaat is afwachten.

Imagine Fantastic Film Festival | 25 oktober t/m 4 november | Filmhallen/LAB111, Amsterdam | Films in Fantastic Alchemy: Der Golem, wie er in die Welt kam (1914), Nirvana (1997), Photon (2017), Spoorloos (1988) en Vace de Noces (1974)