IFFR: Johan Grimonprez

Het IFFR vraagt zich af ‘How to Survive’ en laat een bedreigde wereld zien. De Filmkrant ging op zoek naar vergezichten en ontmoette de Belgische kunstenaar en filmmaker Johan Grimonprez die nieuwe idealen in praktijk brengt in een ’transitiegroep’ op het Griekse eiland Andros.

Door Mariska Graveland

Met het simpele maar veelbetekenende advies ‘Il faut cultiver notre jardin’ (laten wij onze tuin bewerken) eindigde Voltaire zijn Candide, ou l’optimisme. De zin is op het lijf geschreven van de Belgische kunstenaar en filmmaker Johan Grimonprez (d.i.a.l. HISTORY, Double Take). Op een Grieks eiland neemt hij deel aan een ’transitiegroep’, en met zijn vlog ‘On Radical Ecology and Tender Gardening’ wil hij een nieuwe, praktische invulling geven aan de sleets geworden begrippen ‘participatiesamenleving’, ‘duurzaamheid’ en ‘innovatie’. Hij staat daarmee midden in de discussie over de bijdrage die één enkel mens kan leveren aan de grote problemen van deze tijd. Het speelt in op de groeiende behoefte aan goede ideeën in plaats van doemdenken en afstandelijk cynisme.
Sinds kort woont Johan Grimonprez deeltijds op het Griekse eiland Andros, waar hij deel uitmaakt van een groep mensen die een andere samenlevingsvorm voor ogen hebben. Een soort Utopia van John de Mol maar dan zonder het massa-amusement. "De transitiegroep op Andros bevindt zich echt nog in de kinderschoenen", e-mailt Johan Grimonprez desgevraagd. Documentaire- en programmamaker Jos de Putter superviseerde recent ook al een reportage over een soortgelijke gemeenschap op het eiland Euboea in Midden-Griekenland die daarmee buiten het Griekse systeem treedt (online te zien op De Correspondent). Grimonprez kende deze naburige gemeenschap nog niet maar het zal geen toeval zijn dat juist in Griekenland serieuze alternatieve samenlevingsvormen ontspruiten uit de kaal gemaaide bodem.
De laatste tijd houdt Grimonprez zich ook bezig met zijn vlog On Radical Ecology and Tender Gardening, een WeTube-o-theek met video’s vol met vernieuwende ideeën over permacultuur, genetisch gemanipuleerde voeding, time banking, alternatieve energieën, biopiracy, biotecture en architectuur. Grimonprez geeft ook les over Radical Ecology and Tender Gardening aan kunststudenten in New York.
Grimonprez: "De bedoeling is dat deze WeTube-o­-theek wellicht gaat uitgroeien tot een film, maar dat is eerder een project voor 2015." In plaats van ons blind te staren op wat we niet willen, zou die film de vaak vergeten vraag moeten stellen: wat willen we dan wel? Het moet een andere omgang tonen met voeding, kleinschalige landbouw, nieuwe energiemodellen en economische modellen, en andere vormen van educatie. De grote oplossingen komen niet van bovenaf, maar vanuit lokale initiatieven, is de kern.

Wortel
Het woord ‘radicaal’ uit On Radical Ecology and Tender Gardening moet letterlijk worden opgevat: in de etymologische betekenis van ‘wortel’ of geworteld zijn (‘radicalis’). Belonging, het thuishoren op een bepaalde plek, wordt de laatste tijd herontdekt, eerst als reactie op de losgeslagen jaren 90, maar steeds meer als elementaire menselijke behoefte. Grimonprez vindt dat die eigen plek ingepalmd dreigt te worden door economische privatisering. Zijn idee van de tuin als publieke ruimte is hier een reactie op. Een tuin is volgens hem ook iets is wat je — net als een gemeenschap — moet verzorgen en de nodige tijd en aandacht moet geven om te groeien. De tuin geldt ook als metafoor voor de vlog zelf, met verschillende plekjes, schuilhoekjes, de schaduw van een boom als plekje om tot rust te komen.
Een transitiegroep als paradijs bestaat natuurlijk niet, paradijs betekent zelfs oorspronkelijk om-muren in het Perzisch, zodat je het ook kunt opvatten als een plek die anderen uitsluit. Dat gevaar erkent Grimonprez, het doel moet juist altijd omsluiten zijn. Het idee van woongroepen heeft de slechte reputatie uit de jaren 70, met egocentrische, zoekende bewoners die vooral met hun eigen ontplooiing bezig leken (zie ook Franca Treurs roman De woongroep), enigszins van zich afgeschud. Tegenwoordig trekt het, bijvoorbeeld onder de naam ecodorpen, steeds meer mensen aan, waarbij onvrede rond overconsumptie, overvolle agenda’s en toenemende eenzaamheid vast een grote rol zullen spelen. Maar veel mensen gedijen helemaal niet in een groep, of gebruiken anderen het liefst om ze voor hun karretje te spannen. Daarom hoef je natuurlijk ook niet in een groep te wonen, want tegenwoordig zijn er zogenaamde Transition Towns, een beweging in gang gezet door de Brit Rob Hopkins, die wijken, kleinere plaatsen en steden wil stimuleren om veel meer lokale samenwerkingen aan te gaan om zelfvoorzienend te worden in bijvoorbeeld energieopwekking, zo is op Grimonprez’ vlog te zien.

The Simpsons
Momenteel werkt Grimonprez aan zijn nieuwe film The Shadow World over corruptie en wapenhandel, gebaseerd op het boek van Andrew Feinstein waarin de cover-ups van schimmige wapendeals tussen onder andere de Britse en Saoedische overheid worden uitgediept. Met het multimediaproject The Shadow World wil hij laten zien hoe de wapenhandel werkt, hoe het de buitenlandpolitiek beïnvloedt, de democratie ondermijnt en corruptie in de hand werkt. Als een onvermijdelijk gegeven is het in alle lagen van de maatschappij doorgedrongen, zelfs in onze psyche, aldus Grimonprez. Maar omdat hij niet alleen wantoestanden wil aanklagen, zocht hij ook naar mogelijke alternatieven, verzameld op On Radical Ecology and Tender Gardening. Zijn vlog is een verzameling clips met vernieuwende ideeën voor ecologische problemen die hij bijeensprokkelde op het web en in archieven, onderverdeeld in de zes categorieën Biotecture, Guerrilla Gardening, Transition World, Radical Ecology, Off the Grid en Education. Het videomateriaal komt uit verschillende bronnen, er zijn onafhankelijke tv-documentaires, nieuwsfragmenten, gefilmde lezingen en animatiecartoons, zoals de door Bansky geregisseerde openingsscène van een aflevering van The Simpsons over een Aziatische sweatshop. Ook is er nieuw werk van Zacharias Kunuk (Atanarjuat, The Fast Runner), de Inuit uit Arctisch Canada die met zijn film Inuit Knowledge & Climate Change lokale bewoners hun kennis over klimaatverandering laat delen.
In een vlog wordt ook dieper ingegaan op het idee van time banking waarvan Edgar Cahn een eerste variant had uitgedacht voor gebruik in de gevangenis. In dit systeem worden werkuren uitgewisseld in plaats van geld. Cahn laat zien dat dit is ontstaan vanuit een sociale structuur en niet uitsluitend vanuit een economische noodzaak. Een ander voorbeeld zijn de zaadbanken die in India zijn opgezet. Ze functioneren niet via commerciële exploitatie, maar vanuit de infrastructuur van een lokale gemeenschap, koren op de molen van transitiegroepen als die van Grimonprez. Het wachten is op de eerste film die over Andros gemaakt zal worden.

De vlog is te vinden op johangrimonprez.com