IFFR: 30 jaar Filmkrant/40 jaar IFFR

Zowel de Filmkrant als het Filmfestival Rotterdam viert dit jaar een jubileum. Weinig bekend is dat festival en filmblad gezamenlijke wortels hebben. Die geschiedenis begon bij inspirator Huub Bals.

Op de redactie van de Filmkrant in Amsterdam hangt nog steeds een portret van Huub Bals. Het kijkt je in ernstig zwart-wit aan vanaf de muur in het archief annex vergaderkamer annex rookhok. Een uitstekende plek voor reflectie en om je zo af en toe af te vragen wat we ook alweer aan het doen zijn. En daarbij valt dan vaak de naam van inspirator Bals. Dat is des te opmerkelijker aangezien van het huidige team niemand Bals persoonlijk heeft gekend, met uitzondering van vormgever en mede-oprichter van de Filmkrant Henk Rabbers. Maar Bals is veel meer dan een schaduw. Hij is een inspirator.
In de overlevering is Huub Bals (1937-1988) vooral een rebel. Iemand die de wereld afreisde om overal de beste films vandaan te halen. Ontdekkingen. Films die bekeken moesten worden. En waarover geschreven moest worden. Dat idealisme is van alle tijden, maar was ook een sign of the times. Toen Huub Bals eind jaren vijftig als bedrijfsleider bij het Utrechts bioscoopconcern Wolff in dienst trad, was de Nederlandse bioscoopcultuur tanende. Gedurende de jaren zestig zouden steeds meer filmliefhebbers zich zorgen gaan maken over de teruglopende bezoekcijfers, en de toenemende invloed van de rol van de televisie.
Wat dat betreft zijn er interessante parallellen te trekken met het heden. Het mag dan ‘goed’ gaan met de Nederlandse bioscopen (de bezoekcijfers waren in 2010 weer licht gestegen in vergelijking tot het jaar daarvoor, meldde de Nederlandse Federatie voor de Cinematografie begin januari), feit is dat ook nu de bioscopen en filmtheaters nog steeds potentieel bezoek verliezen aan home entertainment en filmdownloads in brede zin. Op het moment dat ik dit schrijf komt er een enquête binnen van filmtheater Focus in Arnhem, dat vreest voor zijn voortbestaan. Net als de Filmkrant (zie daarvoor ook ons vorige nummer) een van de eerste potentiële slachtoffers van de blinde bezuinigingsdrift waarmee de overheid om zich heen slaat.
Bioscopen én filmtheaters. Ja, dat is het grote verschil met de tijd waarin Huub Bals uit onvrede met het bioscoopaanbod zijn Cinemanifestaties en Internationale Filmweken organiseerde die als voorlopers van het huidige Filmfestival Rotterdam kunnen worden gezien. In heel Nederland werden Cineclubs opgericht. En in 1972 bracht de Rotterdamse Kunststichting een illustere nota uit die het startsein gaf voor de oprichting van Film International, bestaande uit een festival en een distributietak, die het alternatieve circuit van filmhuizen (’t Hoogt in Utrecht werd in 1972 als eerste geopend) van films moesten voorzien.

Kriterion-Filmkrant
Tien jaar later, memoreerde Jan Heijs (1952-2006) in een column, werd op initiatief van Huub Bals de Filmkrant opgericht. Heijs zou later samen met Rabbers Stichting Fuurland als uitgever van de Filmkrant beginnen. Het duo Heijs en Rabbers had in de jaren daarvoor al meegewerkt aan de festivaldagkranten en catalogi en het tijdschrift Kwartaal voor Internationale Filmkritiek dat Bals als aanvulling op de festivalcatalogi in 1980 en ’81 had uitgegeven. Bals adagium dat "een film die niet vertoond wordt, niet bestaat" strekte zich uit tot de leidraad dat "een film waarover niet geschreven wordt, niet bestaat". Filmkritiek werd voor het eerst beschouwd als een nadrukkelijk onderdeel van een volwaardige filmcultuur. Ook toen al lieten de dagbladen gaten vallen.
De Filmkrant zag aanvankelijk het leven als Kriterion-Filmkrant. Bals’ imperium breidde zich gestaag uit, waardoor hij begin jaren tachtig ook de programmering van de Amsterdamse studentenbioscoop Kriterion verzorgde. Niet geheel tot genoegen van de studenten overigens, die in het theater hun studietoelage verdienden. De festivalfilms die Film International distribueerde liepen niet altijd even goed, en Bals had het vaak te druk om zijn volle aandacht aan het theater te geven.
Maar toen was het dan zover, schrijft Jan Heijs: "’Met het verschijnen van De Filmkrant is de Amsterdamse Kriterion Filmkrant opgeheven’, vermeldde tussen haakjes het korte colofon van het 0-nummer van de Filmkrant, dat in april 1981 verscheen. Vier regels daarboven was het getal 50.000 voor de oplage met een pennetje doorgekrast en handmatig vervangen door 65.000. ‘Een uitgave van film international rotterdam met de programma’s van de nederlandse filmhuizen’, meldde de onderkop van de krant op de voorpagina." De zelfstandige Filmkrant was een feit.

Strijdbare melancholie
Feest vieren is een verleidelijke trip down memory lane. Foto’s uit die tijd tonen ernstige mensen die, zo stel je je erbij voor, voortdurend aan het discussiëren waren over het belang van film als kunst en als middel om na te denken over de wereld. En wat was iedereen nog jong. Al hebben we bij de Filmkrant ook het idee dat we er alleen maar jonger op zijn geworden. Nieuwe generaties houden het oude cinefiele vuur levend, en geven er hun eigen invulling aan.
De waanzinnige filmliefde waarmee Huub Bals het Filmfestival Rotterdam en de Filmkrant inspireerde, heeft ook alleen maar voort kunnen bestaan door die wonderlijke mix van strijdbaarheid en melancholie. Het besef dat je in een waardevolle traditie staat, maakt als vanzelf dat je je ogen geopend houdt voor de toekomst. Net zoals het Filmfestival Rotterdam zich in zijn programmering rekenschap wil geven van de veranderende rol van filmfestivals, zoekt de Filmkrant steeds naar manieren voor de filmkritiek om zichzelf opnieuw te vinden. Om het oude vuur levend te houden is veel veranderd. Alleen dat ene niet. Films die niet worden vertoond, die niet in een context worden gebracht, waar niet over gesproken en geschreven wordt, die zouden net zo goed niet kunnen bestaan. Filmtijgers zijn we. En blijven we.

Dana Linssen