IFFR 2024: Focus Colectivo Los Ingrávidos

De korte films van het Mexicaanse gezelschap Los Ingrávidos op IFFR brengen de spanning tussen het kapitalistische, moderne Mexico en het land, de volkeren en de gebruiken die ervoor moesten wijken aan het oppervlak.

In Nederland, vooral in de Randstad, worden we zelden geconfronteerd met onze geschiedenis. Er zijn weinig grote breuklijnen tussen het heden en het verleden zichtbaar in ons straatbeeld. Boven de Maas zijn de kerken wat minder fraai ingericht dan eronder. Oude synagogen hebben een nieuwe bestemming. De kerk in mijn geboorteplaats Bleskensgraaf is nieuw, omdat de oude was gebombardeerd. Zelden worden we bewustgemaakt van het geweld waarmee de grondslagen van onze samenleving zijn gelegd.

Die naïviteit is Mexicanen niet gegund. De korte films van het Mexicaanse gezelschap Los Ingrávidos (‘de gewichtlozen’), rond wie op IFFR 2024 een Focus-programma wordt georganiseerd, herbergen de schimmen en geesten van het oude Mexico dat door eeuwenlange uitbuiting, onderdrukking, genocide, drooglegging en verwestersing uit het zicht dreigt te verdwijnen.

Maar de herinneringen eraan blijven alomtegenwoordig, in de gezichten van de oorspronkelijke bewoners die er nog altijd wonen, in de maïs die er voor het eerst gecultiveerd werd, in de slangen en cactussen die belangrijke symbolen blijven, in de bergen en valleien, en in de ruïnes en artefacten die er verborgen liggen. Het zijn de gedenktekens voor wat Mexico verloor in de gewelddadige overgang naar het heden.

In de film After América somt een robotachtige voice-over de aardrijkskundige kenmerken en de gruwelijke koloniale geschiedenis van Amerika op bij een even droge, informatieve computeranimatie van een Marsrover. Mars is de nieuwste koloniale bestemming in onze collectieve verbeelding, met Elon Musk als aanvoerder. Met zijn wetenschappelijke missie lijkt de Marsrover zelf een onschuldige verkenner, maar de ontdekkingsreizigers van toen vormden de voorhoede van het kolonialisme. Ze legden beslag op land dat al bewoond werd en eigenden het zich toe.

De overige films van Los Ingrávidos zijn minder bedeesd. Ze gebruiken hectische, snel opeenvolgende close-ups van voorwerpen en landschappen, begeleid door ritmische, vaak atonale herrie, om de zintuigen te ontregelen en te overweldigen. De films Seeds en Colmillos bestaan volledig uit shots van respectievelijk maïskorrels en hoektanden, die steeds in nét iets andere gedaanten als een stortvloed op je afkomen. De trance die de films zo opwekken, nodigt uit tot reflecties op de materiële werkelijkheid van het Mexicaanse landschap en de vele manieren waarop er door de eeuwen heen mee omgesprongen werd.

In Itzcóatl wisselen beelden van een oude tempel met toeristen op de voorgrond en opnamen van veldbloemen en nopal-cactussen elkaar af in een constante herhaling. De analoge en digitale bewerking van het kleine filmformaat geeft de beelden een authentiek uiterlijk dat door het gebruik als Instagram-filter inmiddels nep en nostalgisch is gaan voelen. De onmiskenbaar Mexicaanse kenmerken worden door de camera geobjectiveerd tot ze alle betekenis lijken te verliezen, maar tegelijkertijd is het onmogelijk om het Mexicaanse ervan uit het oog te verliezen. Er bestaat een constante spanning tussen de oorspronkelijke, nauwe verbintenis van mensen met het land en de afstand die de moderne samenleving daartussen plaatst.

Vuile oorlog
Die spanning komt sterk naar voren in Notes for a Deja Vu. Onrustige, razendsnel geknipte 16mm-filmbeelden tonen een herdenking van de massamoord op vreedzame demonstranten in Mexico-stad in 1968. Het Mexicaanse leger opende het vuur op een demonstratie tegen de Olympische Spelen. Zo mogelijk honderden mensen kwamen om het leven.

Het geweld was onderdeel van de door de VS gesteunde Mexicaanse ‘vuile oorlog’ tegen zogenaamde socialistische en communistische invloeden in het land, maar evengoed tegen oorspronkelijke bewoners die zelfbeschikking eisten. De demonstranten in Notes for a Deja Vu dragen inderdaad anarchistische en communistische tekens, maar die vallen in het niet bij de inheemse gezichten, gebruiken en symbolen.

Sommige posters en spandoeken bevatten de namen en gezichten van de vele mensen die, door het leger of door de drugskartels, zijn ontvoerd en vermoord. Zoals Aldo Gutiérrez Solano, aan wie Batalla is opgedragen.

Solano is een van de tientallen vermiste studenten die in 2014 tijdens een demonstratie door het Mexicaanse leger staande werden gehouden en werden overgedragen aan een kartel, dat hen naar alle waarschijnlijkheid heeft vermoord. Solano overleefde een schotwond in zijn hoofd en is sindsdien in coma. Batalla belichaamt de aanhoudende kracht van het lichaam en van verzet, middels de wazige impressie van een persoon die eindeloos lijkt te werken in een veld. Een machinale adem galmt over de dromerige beelden. Het is een moeizaam en bedroevend, maar volhardend vertoon van levenskracht tegenover een systeem dat haar indamt en desnoods afpakt.