Holland Festival: The Artist & the Pervert / Hyena

De concertante opera Hyena vertelt het auto­biografische verhaal van ex-alcoholist en kinkexpert Mollena Lee Williams-Haas, op muziek gezet door haar echtgenoot Georg Friedrich Haas. Hun openlijke BDSM-meester-slaaf-verhouding is onderwerp van de documentaire The Artist & the Pervert, die ook op het Holland Festival wordt vertoond en laat zien hoe dit stel hokjesdenken van zich afwerpt in hun kunst-, seks- en privéleven.

Door Hugo Emmerzael

Alsof het een notenbalk is. Zo zijn vijf waslijnen voor een witte muur gespannen. Terwijl de naakte body positive storyteller en kinkexpert Mollena Lee Williams-Haas in de camera kijkt, hangt haar eveneens blote man, de componist Georg Friedrich Haas seksspeeltjes als muzieknoten aan de geïmproviseerde notenbalk. Regisseursduo Beatrice Behn (vooral bekend als filmjournalist in Duitsland) en René Gebhardt (art-director en animator) vat met dit openingsbeeld van hun filmdebuut sterk samen waar hun documentaireportret The Artist & the Pervert over gaat: de overlap tussen kunst en seksualiteit. Zoals Georg zijn leven wijdt aan het verdiepen van de notie van klank, doet zijn vrouw Mollena dat met het verdiepen van de notie van seksualiteit.

Overprikkeling
De in Oostenrijk geboren Georg Friedrich Haas (1953) is een van de meest toonaangevende en meest gespeelde hedendaagse componisten. Met zijn gebruik van microtonaliteit, alternatieve stemmingssystemen en boventonen borduurt hij verder op het werk van iemand als György Ligeti. Je hoeft maar even te luisteren naar een stuk als Release, waarmee vorig jaar de spiksplinternieuwe Elbphilarmonie in Hamburg werd geopend, om de puur op klank geënte en ongrijpbare composities tot in elke vezel van je lichaam te ervaren. Omwille van die meer-zintuigelijke ervaring van zijn muziek presenteert Haas die muziek regelmatig in onverlichte concertzalen: als een rauwe, intieme, lichamelijke ervaring. In die zin laat de muziek van Haas zich gemakkelijk vergelijken met seksuele sensaties die ook een soort bijzondere overprikkeling zijn van lichaam en geest. Waarom je de dingen voelt die je voelt, is soms niet zo helder. Dat je ze voelt, is niet te negeren.
Haas’ muziek werd altijd omschreven als somber en duister. Zelf denkt hij dat daar een einde aan kwam toen hij in december 2013 Mollina Lee Williams via datingsite OkCupid leerde kennen, een vrouw van kleur die hij vroeg zijn muze te worden, en die toestemde om zijn slaaf te worden. Een intieme en seksuele verhouding vol contradicties. Hoe verhoudt Haas’ feminisme zich tot zijn seksuele oriëntatie als BDSM-meester; en kan de zwarte Williams-Haas er wel voor kiezen om ‘slaaf’ te worden? Welke politiek-historische tegenstrijdigheden roept dat op? The Artist & the Pervert — een lief, licht en bepaald niet seksueel expliciet portret van de manier waarop beiden samenleven en -werken — geeft een stem aan die cognitieve dissonantie. En confronteert ons met de vraag: mág dit allemaal wel?

Taal
Williams-Haas en Haas beschrijven zichzelf als gelijke mensen met een seksuele relatie waarin met wederzijdse toestemming de machtsdynamiek is verschoven. Hun BDSM-relatie wordt nog gecompliceerder doordat Williams-Haas een vrouw van kleur is. Ras is een onderwerp waar Amerika niet graag over praat, zegt een van haar vrienden in de film. En zelf beschrijft ze met smaak een ‘veiling’ in de BDSM-scene waarin ze het gebruik van het woord ‘slaaf’ aan de orde wilde stellen door een ‘weggelopen slaaf’ te spelen.
Missen onze talen de nuance om intieme zaken als gevoelens en identiteit van elkaar te scheiden? Iets dat Frans filosoof Roland Barthes al beschreef in zijn linguïstische studie naar de taal van de liefde Fragments d’un discours amoureux (1977), vorig jaar de inspiratie voor Claire Denis’ Un beau soleil intérieur.
In veel gevallen kunnen we de kunst ook niet van de kunstenaar scheiden. Dus als het beeld van de kunstenaar te expliciete vormen krijgt, wordt de kunst als gevolg gemeden. Dat overkwam Georg toen hij na veertig jaar zoekende te zijn geweest naar de juiste seksuele verhouding openlijk zijn BDSM-relatie vierde. Geïnterviewden uit de muziekwereld vertellen hoe en waarom ze zijn muziek nu, al dan niet, in het kader van zijn seksuele geaardheid ‘lezen’, en niet om de inherente artistieke intenties.

Overgave
Door hun camera’s op Mollena Lee Williams-Haas en Georg Friedrich Haas te richten, maakten Behn en Gebhardt een veelzeggende film over de grenzeloosheid van identiteit en de grenzen van identiteitspolitiek. Mollena en Georg zijn zoveel meer dan hun huidskleur, afkomst en seksuele voorkeur, maar maatschappelijke structureren dwingen ze haast om zich toch bij een kamp aan te sluiten. In die zin levert The Artist & the Pervert een essentiële bijdrage aan het huidige neoliberale discourse rondom identificatie, emancipatie en diversiteit, waarin steeds meer het gevoel heerst dat identiteit eerst komt en daarna pas overige ideologie.

The Artist & the Pervert wordt dinsdag 12 juni om 21.00 uur vertoond op Holland Festival | Hyena, de gezamenlijke opera van Mollena Lee Williams-­Haas en Georg Friedrich Haas, wordt woensdag 13 juni om 20:30 uur opgevoerd op Holland Festival | voor meer informatie hollandfestival.nl