Filmslot I – 2 februari 2016
Waar zijn de filmbladen?
Drie Nederlandse filmbladen gingen het afgelopen half jaar over de kop. Skrien verdween na een negatief subsidie-advies van de Raad voor Cultuur. Bij de glossy FilmValley ging in april de stekker eruit. En ook het nieuwe blad voor de Nederlandse film Cut! bleef maar drie nummers overeind.
Filmtijdschriften in Nederland: een successtory is het nooit geweest. Skoop bestond jarenlang naast Skrien, maar moest in 1993 het veld ruimen; Volkskrant-recensent Jan Pieter Ekker probeerde het rond de eeuwwisseling nog met Movies (later onder andere vlag doorgestart als Movie), maar dat blad was geen lang leven beschoren. Subsidie van de overheid, fondsen of sponsoren lijkt een absolute noodzaak om op de been te kunnen blijven. "De afzetmarkt is gewoon te klein", meent oud-hoofdredacteur van Skrien André Waardenburg. Nederlanders zijn geen fervente bioscoopbezoekers, laat staan dat ze een gespecialiseerd magazine over film willen lezen.
Juist in economisch barre tijden wreekt zich dat. De kredietcrisis zorgt op dit moment voor lagere advertentie-inkomsten, waardoor veel kranten en tijdschriften financiële problemen hebben. Bij FilmValley — oplage 45.000, waarvan acht- à tienduizend abonnees — liep het qua advertenties al een paar jaar slecht, zegt oud-hoofdredacteur Koen van Otterdijk. "Wij moesten het vooral hebben van de dvd-markt en die loopt al een tijdje terug. Je krijgt tegenwoordig zelfs een dvd bij het tanken. Ook was de abonnee-aanwas bij ons blad te laag."
Van Otterdijk wijt het faillissement van FilmValley desondanks niet aan een gebrek aan belangstelling, maar aan een te lage naamsbekendheid. "Zelfs mensen uit de filmwereld wisten vaak niet van ons bestaan. Maar als ze het blad onder ogen kregen, wilden ze meteen een abonnement. In de kiosk verzuip je in de zee van tijdschriften. De Filmkrant en Preview hebben als voordeel dat ze via bioscopen en filmtheaters gedistribueerd worden. Dat vergroot de zichtbaarheid."
Highbrow
Toch gelooft Van Otterdijk nog steeds dat het kan, een Nederlands filmblad op commerciële basis. Hij is met een aantal partijen in overleg over een doorstart, eventueel in een andere vorm en onder een andere naam. "Er is ruimte voor een glossy tijdschrift over film. Minder highbrow dan de Filmkrant en niet zo reclameachtig als Preview. Je hebt wel het Britse Empire, maar mensen willen een blad in hun eigen taal."
De crisis beperkt zich niet tot Nederland. Ook internationaal verkeren filmtijdschriften in zwaar weer. Het gerenommeerde lijfblad van de nouvelle vague Cahiers du Cinéma vond begin dit jaar ternauwernood een nieuwe uitgever, nadat de Franse krant Le Monde het vanwege bezuinigingen wilde afstoten. Het Britse Vertigo Magazine — opgericht in 1993 — heeft al maanden een oproep op de website staan voor financiële steun. Het zwaard van Damocles dreigt. De Vlaamse bladen Filmmagie en Cinemagie kropen kortgeleden door het oog van de naald. Minister van Cultuur Anciaux overrulede een negatief advies van de beoordelingscommissie, waardoor ze de komende drie jaar bestaanszekerheid hebben.
Hoofdredacteur Freddy Sartor noemt het uitzonderlijk dat een minister de beoordelingscommissie niet volgt. "Maar er waren zoveel dubieuze adviezen dat Anciaux geen keus had. De drie leden in de Commissie Film hadden zelf belangen in een filmorganisatie. Ze waren dus niet onafhankelijk. Een inhoudelijke analyse van onze bladen ontbrak, terwijl dat nu juist hun taak is. De voornaamste kritiek was dat Filmmagie grotendeels door drie mensen wordt volgeschreven. Dat is echter een bewuste keuze. Wij vinden dat het de visie op film naar de lezer toe versterkt."
Filmbladen wereldwijd hadden in het verleden concurrentie van recensies in dagbladen en nieuwtjes over filmsterren in roddelbladen. Nu is daar het internet bijgekomen. "Het is niet moeilijk om op het web betrouwbare informatie over film te vinden", vindt Waardenburg. "Als filmblad moet je dus iets extra’s bieden. Internet is een vluchtig medium. Mensen lezen online niet graag lange essayistische stukken. Kranten ruimen voor filmanalyse ook steeds minder plaats in. Terwijl er wel interesse voor is. Ook kun je denken aan interviews met editors, cameramannen en componisten. Dat kan verfrissende invalshoeken opleveren."
Op internet heerst een ‘gratis-cultuur’ en daarom lijken met name jonge mensen steeds minder bereid te betalen voor informatie over film. Het is dus de vraag of iemand in de toekomst nog zeven of acht euro wil neertellen voor een filmblad. Daar komt bij dat de generatie die nu opgroeit, niet geneigd is ergens een abonnement op te nemen. Waardenburg denkt dat jongeren zich niet aan één enkel medium willen binden. "Op het internet gebruiken ze allerlei verschillende kanalen, dus waarom zouden ze zich committeren aan een filmblad?"
De moeilijkheden van de filmbladen staan niet op zichzelf. De hele filmkritiek maakt zware tijden door. Bezuinigingen die kranten en tijdschriften vanwege de economische recessie doorvoeren, treffen de cultuurredacties het hardst. Amerikaanse en Britse dagbladen snijden in de hoeveelheid aan film gewijde publicaties, waardoor recensenten zonder werk komen te zitten. In Nederland is er vrijwel geen regionale krant meer met een eigen filmcriticus. Persbureau GPD neemt haar filmrecensies sinds kort af van Het Parool.
Celebrities
Inhoudelijk groeit de tendens om meer aandacht te besteden aan celebrities en blockbusters uit Hollywood. De kwetsbare arthousefilm is daarvan het slachtoffer. Terwijl die juist recensies nodig heeft om een publiek te bereiken. In Screen Daily namen onafhankelijke producenten en distributeurs het daarom nog tijdens het Filmfestival Cannes op voor de filmkritiek. Een steunbetuiging uit onverdachte hoek.
"Cultuurjournalistiek draait steeds meer om Bekende Vlamingen", zegt Sartor. "De verleiding is groot om daarin mee te gaan. Het heeft alleen zin om over de nieuwe Von Trier te schrijven als collega-journalisten dat ook doen. Anders ben je een roepende in de woestijn."
Maar filmtijdschriften hebben, zeker als ze subsidie krijgen, volgens hem de taak de cinematografisch interessantere film onder de aandacht te brengen. "Je mag je lezers best een beetje opvoeden. En hun nieuwsgierigheid aanwakkeren. Dat doe je door te schrijven over de Scandinavische, Afrikaanse en Taiwanese film. Niet alleen over de mainstream, dat komen mensen toch wel te weten."
Niels Bakker