Filmslot: Camera Japan/M?bii Japan

Voor de tiende keer presenteert Camera Japan in Rotterdam en Amsterdam een selectie uit de Japanse filmproductie van het afgelopen jaar. Tegelijk gaat in EYE het programma M?bii Japan — 90 jaar Japanse cinema van start. In het land van de rijzende zon wordt elke minuut van de dag wel ergens aan een film gewerkt; daarom snel in hinkstapsprong door de cinema van toen en nu, van Ozu tot O.

Door Sasja Koetsier

Maar liefst vijftig, merendeels gloednieuwe titels worden op Camera Japan aan het publiek getoond. Een jaarlijks festival gewijd aan de cinema van één land, is dat niet overdreven? Het valt mee: Japan behoort met een productie van ruim zeshonderd films in het afgelopen jaar namelijk tot de top-3 van ’s werelds grootste filmlanden. En terwijl de mega-industrieën van Bolly- en Nollywood bijna uitsluitend de eigen regio voorzien, dienden Akira Kurosawa en Yasujiro Ozu tot voorbeeld voor talloze Westerse makers; films van regisseurs als Imamura, Oshima, Kitano en Miike stonden in de competitieprogramma’s van internationale festivals en in bioscoopzalen over de hele wereld. In Cannes waren de Japanners dit jaar drievuldig vertegenwoordigd in de competitie, met Our Little Sister van Kore-eda Hirokazu in de hoofdcompetitie en An (Naomi Kawase) en Journey to the Shore (Kiyoshi Kurosawa, die de prijs voor Beste Regisseur won) in de Un Certain Regard-sectie. Twee van die titels prijken nu ook op het programma van Camera Japan.

Oude wrok
Our Little Sister is een klassiek familiedrama op z’n Japans: een film waarvan je er talloze kan zien zonder er ooit genoeg van te krijgen. Drie zussen van begin twintig wonen samen in het huis dat ooit van hun grootmoeder was. Op de begrafenis van hun vader, die het gezin verliet toen zij nog klein waren, ontmoeten ze voor het eerst hun jongere halfzusje Suzu. Uit een onmiddellijk gevoel van sympathie en verantwoordelijkheid — Suzu’s moeder is er emotioneel niet best aan toe — nodigen ze haar uit bij hen te komen wonen. Kore-eda toont in zijn typerende, meanderende stijl hoe over een periode van ruim een jaar elk van de vier zussen zich losmaakt van oude wrok die hen in de weg zit. Het gebeurt allemaal heel geleidelijk, zonder emotionele uitbarstingen of overweldigende inzichten; de film neemt je eenvoudig mee door de tijd, die onzichtbaar zijn werk doet maar waarvan het verloop des te sterker voelbaar is.

Boegbeeld
Veel minder lineair wordt er met tijd omgesprongen in Journey to the Shore, dat heden en verleden, de domeinen van levende zielen en dolende geesten, op volkomen vanzelfsprekende wijze dwars door elkaar heen laat lopen. Een vrouw wordt, drie jaar nadat haar echtgenoot vermist raakte, door hem bezocht. Hij neemt haar mee op een reis langs bijzondere personen die hij na zijn overlijden leerde kennen. Heerlijke nonsens die de raamvertelling vormt voor een reeks kleinere verhalen over rouw en schuldgevoel, door Kurosawa met poëtische flair op het doek gebracht.
Met een oeuvre dat naast een familiedrama als Tokyo Sonata ook actiethrillers, psycho-horror en sciencefiction omvat, is Kiyoshi Kurosawa een extreem veelzijdig filmmaker. En naast de fantastische en bovennatuurlijke elementen die hij in Journey to the Shore verwerkt, lijkt ook de geest van Ozu niet ver weg. Net als Kore-eda — die de oude meester een expliciete groet brengt door zijn film te situeren in Kamakura, het kustplaatsje waar Ozu begraven ligt — beziet hij de samenleving door in te zoomen op familie- en huwelijksrelaties, die bij nadere beschouwing geen van alle beantwoorden aan het geïdealiseerde beeld dat daarvan bestaat. Aan de andere kant: om in elk subtiel familieconflict de invloed van Ozu te zien, weerhoudt ons er misschien van om verder te kijken dan dit boegbeeld van de Japanse cinema. Kore-eda zelf voelt bijvoorbeeld meer verwantschap met Ozu’s tijdgenoot Mikio Naruse. Die is hier nog zo goed als onbekend, maar daar wordt aan gewerkt: EYE nam een aantal van Naruse’s films op in M?bii Japan — 90 jaar Japanse cinema en met zijn Floating Clouds (1955) opent dit programma, dat nog veertig andere bekende en minder bekende Japanse klassiekers op het scherm brengt.

Openbreken
Gezien de geplande release in maart volgend jaar wordt de Nederlandse première van Naomi Kawase’s An vermoedelijk bewaard voor Rotterdam. Jammer voor Camera Japan, dat dit jaar een speciaal focusprogramma heeft met tien speelfilms van vrouwelijke regisseurs, een documentaire over de geschiedenis van de Japanse vrouwenbeweging en drie lezingen. Of deze makers in hun films ook een ander perspectief naar voren brengen op de verhouding tussen de seksen, of die tussen oudere en jongere generaties? Voor de meest recente film Round Trip Heart van Yuki Tanada, aan wier oeuvre een klein retrospectief is gewijd, is het antwoord: nee. De quasi-romantische roadmovie met een hoofdrol voor een charmante maar onzekere jonge vrouw blijft veel te veel hangen in bekende stereotypen.
Op grond van haar laatste film Being Good bewijst Mipo O zich als de interessantere maker (haar film The Light Shines Only There was afgelopen jaar de Japanse inzending voor de Oscars en is ook in het programma opgenomen). Ook in Being Good zijn de familieverbanden in verval, maar het punt dat O wil maken gaat verder dan die constatering. Haar ensemblefilm over de relatie tussen jonge kinderen, hun ouders en de sociale omgeving vormt een effectief pleidooi om de benauwdheid van het gezin eens open te breken. Het pathos waarmee de film in zijn finale alsnog gierend uit de bocht vliegt, kan de ontroering over wat daaraan voorafgaat (mede opgewekt door het schitterende spel van de soms piepjonge acteurs) niet overschaduwen. De film richt de focus niet op het verzwakte instituut dat familie heet, maar durft er voorbij te kijken. Misschien is een groot gebaar dan niet eens zo ongepast.

Camera Japan Festival | 24-27 september, LantarenVenster Rotterdam | 2-4 oktober, Kriterion Amsterdam
M?bii Japan — 90 jaar Japanse cinema | vanaf 25 september, EYE Amsterdam