Eye Xtended: Captured

Geweld krijgt een gezicht

Captured

Drie groepen: blauw, groen en rood. Afwisselend dader, slachtoffer en bijstander. Met een interactieve, gratis toegankelijke videoinstallatie in Eye kan elke bezoeker onderdeel worden van de groepsdynamiek. Maar echt pijn wil het niet doen.

Het project Captured van de Finse kunstenaar Hanna Haaslahti staat bij Eye te boek als VR. En inderdaad is de projectie virtual, als in: een digitale animatie, en heeft het een element van reality: de ter plekke gescande gezichten van bezoekers, die als avatar onderdeel worden van de vertoning.

Maar VR als medium is het niet: Captured is een interactieve digitale projectie op een muur in de Project Space van Eye Filmmuseum (als je binnenkomt, rechts voorbij de kassa aan je linkerhand). Er komt geen VR-bril aan te pas. Ik zou het daarom ook niet als VR categoriseren, maar als interactieve videokunst.

Het is feitelijk zelfs een soort omkering van VR: terwijl je in VR-projecten – dus mét bril – de ervaring van je fysieke lichaam min of meer meeneemt de digitale ruimte in, verschijnt hier een digitale versie van jezelf in de fysieke ruimte van Eye. Wat een wonderlijke ervaring op zich is. De bezoekers, die het project gratis kunnen bekijken en er, als ze willen, ter plekke onderdeel van kunnen worden (er is plaats voor 99 deelnemers tegelijk; als nummer 100 aansluit, valt nummer 1 weer af), hadden het op de openingsavond in elk geval merkbaar naar hun zin.

Ondertussen heeft het project ook serieuze intenties: dat de digitale avatar helpt om je te verplaatsen in (en dus te confronteren met) de drie rollen die je achtereenvolgens krijgt toebedeeld: die van dader, slachtoffer en bijstander. Je avatar belandt in een van de drie groepen, met groene, rode of blauwe pakjes, die afwisselend degenen zijn die de klappen uitdelen, degenen die ze ontvangen en degenen die erbij staan en niks doen.

De avatar van auteur KEES Driessen is tegen de grond gewerkt.

Maar me echt identificeren met mijn avatar deed ik niet. Het gezicht is te glad, met een resolutie die – hoewel prima – toch een stuk lager is dan real reality, en bovenal: onbeweeglijk. De starende ogen knipperen nooit, de gezichtsuitdrukking blijft statisch. De avatars, die ruwweg identiek zijn, met mannelijke en vrouwelijke lichamen die alleen verschillen in enkele oppervlakkige kenmerken, komen daardoor over als een soort marionetten – niet als individuen met een persoonlijkheid, laat staan iets als keuzevrijheid of een geweten.

Dat komt ook omdat de figuren er niet realistisch genoeg uitzien of bewegen. Ze bewegen wel soepel, maar kunnen dwars door elkaar heen lopen en vallen meer als objecten dan als mensen. Hoewel programmeur Anna Abrahams vertelde dat er bij een eerdere presentatie van het project helemaal niet werd gelachen, werd dat bij de opening in Eye uitbundig. En hoewel Hanna Haaslahti (die vanwege covid zelf niet aanwezig kon zijn) ongetwijfeld ook serieuze bedoelingen heeft met het project, lijkt me enige vrolijkheid ook niet ongepast.

Omdat de digitale gezichten een statische gezichtsuitdrukking hebben, krijgt dat al gauw iets komisch – zeker wanneer het een bevroren lach is. Net als de vele gender-swaps: mannelijke en vrouwelijke lichamen worden random verdeeld, waarbij nadrukkelijk borsthaar of, zoals bij één personage, een smiley waarvan de ogen precies op de borsten zitten, om een lach lijken te vragen.

Auteur KEES Driessen wordt ingescand in Captured.

Voor mij vormt het voorbereidende onderdeel van het project het eigenlijke hoogtepunt: het proces waarin je gezicht wordt gescand. Je gaat daarvoor op twee voetstappen staan voor twee camera’s, aan weerszijden van je gezicht, en terwijl je wordt gescand zie je op het scherm voor je hoe je digitale versie tot leven wordt gewekt. Een wit oplichtend silhouet, van een spookachtige, anonieme figuur, pakt jouw nog onbeweeglijke avatar beet, draait ’m om, zet een arm in de goede houding, houdt het hoofd stevig vast en laat je dan gaan, waarbij jouw digitale evenbeeld achterwaarts verdwijnt, het digitale duister in. Meteen daarna zie je je avatar verschijnen op het grote scherm, als een digitale geboorte. Die intieme, één op één-ervaring van het gescand worden heeft een subtieler psychologisch effect en een sterkere emotionele intensiteit dan de collectieve ervaring op het grote scherm.

Het grootste probleem van Captured is dat het over geweld gaat maar nergens pijn doet. De drie groepen (die telkens van rol wisselen) bewegen autonoom – de interactiviteit van de bezoeker eindigt met het schenken van het gelaat – en onrealistisch. Als er geduwd, geslagen of geschopt wordt, raken ze elkaar niet echt, maar overlappen handen, voeten en lichaam alleen ruwweg. Hun motivatie lijkt niet verder te gaan dan een opdracht van de computer: sla, val, sta. Gezichten tonen geen emotionele reacties. Een emotionele identificatie of vorm van empathie met de slachtoffers blijft daarom uit, laat staan dat het te denken zet over groepsdruk of geweld, zoals de begeleidende teksten beweren.

Het enige wat bij mij een zeker gevoel van ongemak opleverde, was het enige wat ik niet begreep: waarom beginnen de mensen die tegen de grond zijn gewerkt, als een bezetene, op handen en knieën voortkruipend, de aarde te krabben? Dat was enigszins naargeestig – en dat had Captured, met dit onderwerp, vaker mogen zijn.


Captured | 12 mei t/m 6 juni 2022 | Eye Filmmuseum, Amsterdam | toegang gratis