Een mysterie dat nooit wordt opgelost

Thomas Heerma van Voss kijkt terug

Illustratie Menah

Wat is het geheim van Twin Peaks? Schrijver Thomas Heerma van Voss (De allestafel, Stern) kijkt terug.

Twee politieagenten zitten op een bruinleren bank. De rechter is de lokale sheriff van het dorp waar ze zich bevinden: Twin Peaks, een vredig fictief oord in Noordwest-Amerika, vlak bij de Canadese grens. De linker is FBI-agent Dale Cooper, speciaal overgekomen omdat er onlangs tot ieders schrik iets drastisch is gebeurd: een achttienjarig meisje, de lokale high school prom queen Laura Palmer, is bruut om het leven gebracht. Samen onderzoeken de twee agenten de moord, wat er vooral op neerkomt dat ze taart en koffie bestellen bij de lokale diner of, zoals nu, mensen thuis opzoeken.

In deze scène zijn ze bij ene Pete Martell, een goedaardige man van begin vijftig — een verdachte is hij niet, maar verdachten zijn er in deze zaak sowieso amper. De agenten kijken elkaar aan en nemen, zonder iets te zeggen, een slok van hun koffie. Dan komt Pete Martell uit de keuken aangesneld. “Fellas, don’t drink that coffee.” Hij articuleert traag. “You’d never guess. There was a fish in the percolator.

Shots als schilderijen
Het is een kleine scène: nog geen dertig seconden, bijna niemand spreekt, de camera verroert zich niet en er gebeurt verder niets voor de plot. Toch gaat er een onmiskenbare kracht van uit, die op papier bijna niet uit te leggen valt. Het heeft te maken met de stilering — de agenten worden omgeven door een prachtig donkerhouten decor, de shots zouden stuk voor stuk schilderijen kunnen zijn — maar ook met een vreemde, onderkoelde humor. Het is geen humor die direct een glimlach oproept, maar eentje die zorgt voor een onbestemde, absurde sfeer.

Deze sfeer, zoekend en dwingend tegelijk, komisch en onheilspellend, kenmerkt de wereld waarin deze scène zich afspeelt. Versterkt door een onvergetelijke soundtrack vol donkere strijkers en zweverige zanglijnen, is het een wereld vol mysterie. Vol onverwachte zijpaden en wendingen. In hoeveel series zitten nou scènes zoals de bovenstaande, waarin agenten die een moord onderzoeken naar vis smakende koffie krijgen voorgeschoteld? En in hoeveel series vertrekken die agenten vervolgens zonder enige informatie die helpt bij hun onderzoek, die het centrale verhaal voortstuwt of enigszins opheldert? Behalve Twin Peaks (1990-1991) kan ik er geen bedenken.

Raadselachtig
Laat ik eerlijk zijn: aanvankelijk, toen ik nog niets van Dale Cooper of Laura Palmer had gezien, stond dat raadselachtige me nogal tegen. Vrienden spoorden me aan de serie te gaan kijken en ik dacht alleen maar: een moordmysterie waarin het onderzoek amper vordert, waarin ook een familiedrama zit verweven vol gekke wendingen en rare bijfiguren, en een schets van een wantrouwige fictieve gemeenschap — dat is toch veel te veel voor één televisieserie, zoiets kan toch niet werken?

Toen ik begon te kijken, raakte ik echter gefascineerd door die merkwaardige gemeenschap. De bovenstaande scène, in een van de eerste afleveringen, trok me over de streep. Het deed me definitief beseffen: het gaat hier niet om zoiets overzichtelijks als een heldere plot. Het gaat in de twee seizoenen Twin Peaks om veel meer dan dat.

Who killed Laura Palmer?
In de eerste aflevering wordt er nog een concrete vraag opgeworpen, die ook als tagline heeft gediend: Who Killed Laura Palmer? Maar algauw blijkt die vraag slechts een kapstok om dit universum te verkennen en steeds verder uit te laten dijen. We volgen de ouders van Laura Palmer, twee onvergetelijke rollen: Grace Zabriskie als ontwrichte en hallucinerende moeder, Ray Wise als door stemmingswisselingen geteisterde, emotionele vader. We volgen de vriendengroep van Laura Palmer, zoekend, wantrouwend, meer en meer ontwricht. We volgen kennissen van wie niemand wist dat ze ze had, geliefden, minnaars, vage bekenden, een schimmige psychiater die zich bij het kijken direct in je geheugen nestelt.

Het gebrek aan vorderingen in het politieonderzoek zorgt onderhuids voor permanente dreiging: iedereen kan het gedaan hebben, iedereen kan een moordenaar zijn. En de spaarzame keren dat er in de serie een raadseltje wordt opgelost — met wie de lokale sheriff een relatie heeft, bijvoorbeeld, of wie wie probeert op te lichten bij de ontwikkeling van de lokale houtmolen — komen daar direct twee nieuwe raadsels voor in de plaats. In Twin Peaks draait het niet om antwoorden, maar om vragen, steeds meer, steeds abstracter en ondoorzichtiger.

Geheim bordeel
Een dansende dwerg die alleen in dromen verschijnt? Een hardhorende FBI-medewerker die af en toe poolshoogte komt nemen, zonder werkelijk iets toe te voegen? Een geheim bordeel waarin een gemaskerde dochter tot haar schrik tegenover haar vader komt te staan? Wat hebben al die zaken in hemelsnaam met elkaar te maken? Op papier klinkt het allemaal nogal overdreven. Maar in het universum van Twin Peaks horen al die ontwikkelingen bij elkaar. En ze zijn me net zozeer bijgebleven als de ‘fish in the percolator‘.

Ik heb bij het kijken van Twin Peaks gelachen, geschreeuwd, gerild, gescholden — en vooral bewonderend gezwegen. De serie is net zozeer een thriller als een soap, het is drama en avontuur, horror en komedie. Alles volgt een geheel eigen logica, zonder dat iets logisch verklaard wordt; dat doet er niet toe, het gaat erom dat alles gevoelsmatig bij elkaar hoort.

Cultus
Dat is de voornaamste kracht van Twin Peaks, vandaag de dag nog steeds: er zijn in de loop der jaren veel consistentere series gemaakt (halverwege het tweede seizoen zakt Twin Peaks zelfs weg naar een vrij laag niveau), met minder onafgewerkte eindjes, met zichtbaar meer budget en een strakkere plot. En toch is het universum dat David Lynch en Mark Frost hebben gecreëerd nooit geëvenaard — met die rare, onheilspellende sfeer, met al die verschillende tonen en die onvergetelijke bijrollen, die hele cultus eromheen.

Sinds ik Twin Peaks zag heb ik de serie zeker tien keer herzien. Ik heb een t-shirt met het opschrift ‘There’s a fish in the percolator‘, ik tel de dagen af tot het nieuwe seizoen verschijnt. Het valt niet uit te sluiten dat daarmee de plank al die jaren na de eerste afleveringen volledig wordt misgeslagen, maar wat vaststaat: het zal niet lijken op welke andere serie dan ook.