De Filmbank Tour – 12 februari 2017

‘Hallo tot ziens’ heet het veertiende programma vol onverwachte kortstondige filmische ontmoetingen dat onder auspiciën van de Filmbank door de Nederlandse filmtheaters gaat toeren. Met een heuse hoofdfilm vanaf de voet van de Etna.

Sander Blom en Mels van Zutphen zijn dol op wolken. Soms hangen ze stil boven het land. Soms kolken ze. Het gekste wolkje dat ik ooit in een film van hun beiden zag, hing als een ruimteschip boven een Spaans berglandschap in un ratón andalúz (1998). Doodstil en eenzaam in de lucht. Stilte voor de storm.
Die storm vonden de beide filmmakers een stukje verderop langs de Middellandse Zee; op Sicilië waar de vulkaan Etna, een van de actiefste vulkanen ter wereld, zich nog regelmatig roert. De lava van de meest recente uitbarsting is nog warm, die was deze zomer. Blom en Van Zutphen bezochten de berg waarschijnlijk tijdens de voorlaatste eruptie, in 2004. Hun film etna is nu te zien in alweer de veertiende Filmbank Tour, die vanaf eind september door de filmtheaters reist. De film draait ook op het Nederlands Film Festival en ging eerder dit jaar in première op het Filmfestival Rotterdam.

Non
etna laat zich op het eerste gezicht nog het beste omschrijven als een dromerige ontmoeting tussen Jacques Tati en Federico Fellini. De film zit vol semi-georchestreerde observaties die zo bizar en raak zijn, dat je wel een dag of wat met cameraman Mels van Zutphen zou willen optrekken om erachter te komen hoe hij dat nou precies doet. Waar ‘vind’ je een non die in de ruïne van een Romeinse villa nog even haar wangen poedert? Dan verwacht je toch ieder moment Marcello Mastroianni om te hoek te zien komen om met haar iets heel on-Katholieks te doen.
En zo’n straathandelaar in prullaria, waar komt die vandaan? De camera is geposteerd op de hoek van een straat, waardoor het kader een klein lijsttoneeltje wordt, waarop hij vanuit de coulissen binnen kan slenteren met alweer een onverkoopbaar object. Een mandje. Een tafelkleed. "Waarom liet u me komen met dit tafelkleed", roept hij naar een vrouw die in dit gevonden decor van een trapje afdaalt en achter een dak verdwijnt. "Ik heb hier ook nog een heel leuk klein stuurtje speciaal voor u."
Blom en Van Zutphen houden ook heel erg van dit soort bewegingen. Film is voor hen aangetroffen mise-en-scène: het leven beweegt in en uit het frame en wordt soms gestold in de tijd. Dan moet je meteen aan die andere Italiaanse filmer denken, Michelangelo Antonioni, die school maakte met de ’temps mort’ en er een kunst van maakte om het leven-voor en het leven-na de filmische handeling te laten zien.
Bij Antonioni was dat een manier om het landschap en de architectonische omgeving groter te maken dan de mens met zijn ondermaanse getob, indringender, onheilspellender. En het is natuurlijk precies die dreiging en die menselijke futiliteit die we gaandeweg ook in etna herkennen. Naarmate de ‘dag’ vordert waarin de montage de film gevangen heeft, wordt de mens nietiger en het landschap groter. Eerst gaat het nog over hoe-het-leven-doorgaat. Vis wordt gevangen, paddestoelen geplukt, sinaasappels in een mand verzameld (hoe vruchtbaar is die lava).
Maar terwijl het licht verandert van ochtendglorenbleek tot middaguurverblindend en schemernaargeestig worden de rookwolken die de vulkaan naar buiten blaast angstaanjagender. Hoe gevaarlijk de vulkaan is, zien we pas als de zon ondergaat. Dan worden die atoombomwolken vuurrode erupties en explosies. Dan, in de nacht, komt alles tot uitbarsting. En dan, in die kalmte, is de bedaardheid van overdag voorbij.

Vissenbloed
Er is nog meer te ontdekken in etna. Je zou de film ook een studie in rood kunnen noemen. Reddingsboeien. Gestreept plastic afzetlint. Een brandweerauto. Het vlees van een grapefruit. Vissenbloed. Zonlicht op handen. Een achterlicht in de nacht. Ligt het nou aan mij, of heeft alles de kleur van lava? Is zelfs het ontkleurde stollingsgesteente stiekem nog rood? De film wil denk ik dat je dit soort dingen gaat zien, want in z’n speelse slotbeelden laat hij ons realiseren wat het nou precies is wat we al die tijd hebben gezien. Daarom is film beter dan de werkelijkheid. Daarom is film echter dan de werkelijkheid.
etna is heel duidelijk het hoofdprogramma van deze veertiende Filmbank Tour. Maar de gefilmde ontmoetingen die eraan vooraf gaan, helpen ons de film beter te zien. Het is een verzameling korte visuele mopjes. Niet direct het meest inspirerende wat ik op dit terrein heb gezien: hoe ronde knikkers rollen in een vierkant doosje (sally van Luna Maurer). Of dat een wachtende man niet zomaar een wachtende man is (achmed attend sa tante van Patrick Gofre). Het toetje aan het einde van dit voorprogramma is film voor mijn 50ste verjaardag (1999) van Albert Wulffers, die eigenlijk uit twee films bestaat: la piscine (een ‘Hollandse remake’ van de gelijknamige film met Romy Schneider) en les filles aux cigarettes (een hommage aan diezelfde actrice). Ach, ga daar nou maar gewoon naar kijken: "Es hat geklappt! Es hatt geklappt!! Es geht los. Ich filme. Toll, einfach tol!!!"
Verjaardagscadeau van de filmmaker aan zichzelf. Verjaardagscadeau van de filmer aan ons.

Dana Linssen

Filmbank Tour #6: Hallo tot ziens
Vanaf september in de filmtheaters. Met films van: Luna Maurer (sally), Patrick Goffe (achmed attend sa tante), Roos Geevers (boxing beatrice), Tim Leyendekker (still), José Vonk (antihelden), Albert Wulffers (film voor mijn 50ste verjaardag) en Sander Blom en Mels van Zutphen (etna). Meer informatie: filmbank.nl.