Dag van de korte film 2022

Op de kortste dag van het jaar staat de korte film in de schijnwerpers. Op het programma: een selectie van zes kortfilms van jonge Nederlandse filmmakers, die eerder in de prijzen vielen maar nog amper op het grote doek zijn vertoond.

21 december is de dag van de korte film. Die traditie werd in 2011 in Frankrijk in het leven geroepen door het Centre national du cinéma et de l’image animée, het Franse filminstituut, en wordt sinds 2013 door verschillende landen in Europa gevolgd.

Eye Filmmuseum, het Nederlands Film Festival en kortfilmfestival Go Short stelden dit jaar een speciaal programma samen met zes korte films van eigen bodem. Dat programma wordt aangevuld met een jeugdprogramma voor kinderen vanaf 6 jaar dat bestaat uit Europese animatiefilms.

In het hoofdprogramma staan de films van jong Nederlands talent centraal. In Flow of Words van Eliane Esther Bots won in 2022 bijvoorbeeld het Gouden Kalf voor de beste korte documentaire, La última ascensión van Kevin Osepa won het Gouden Kalf voor de beste korte fictiefilm en It’s Nice in Here van Robert-Jonathan Koeyers ging in mei 2022 in première op het filmfestival van Cannes.

Experimentele film
Een korte film is iets anders dan een verkorte versie van een speelfilm. Net zoals het korte verhaal geen ingekorte roman is, vormt ook de korte film een medium op zich. De korte film heeft een duidelijke focus en een afgebakend onderwerp, wat maakt dat het zich bij uitstek leent voor experimentele films. Dat heeft ook met financiën te maken: er is met korte films minder geld gemoeid, wat vaak tot meer artistieke vrijheid leidt. Daarnaast zijn vooral jonge filmmakers actief in de korte film. Maar ook de kortere speeltijd – minder dan een half uur, vaak zo’n twintig minuten – en de eenduidige focus op één thema is bevorderlijk voor het experimenteren met beeld en geluid. Opvallende en gewaagde esthetische of inhoudelijke keuzes kunnen in twee uur gaan vervelen of irriteren, maar zijn juist effectief in een korter format.

De films uit het programma gebruiken innovatieve filmische middelen om hun verhaal te vertellen. Anders dan de typische Nederlandse speelfilm bevatten veel van deze kortfilms van eigen bodem bijzonder weinig dialoog. In een nationaal filmlandschap waar men nog steeds geneigd is om alles in woorden te benoemen en vervolgens aan de kijker uit te leggen, is dat verfrissend.

In Anahit, bijvoorbeeld, wordt geen woord gesproken. De film begint als een thriller: snaarmuziek, een koud kleurenpalet, het geluid van angstig ademen. Zo weet de film zijn thema – de herinnering aan een verkrachting – in één keer duidelijk te maken. Imaani loopt met gebogen schouders door de kleedkamer van een openbaar zwembad. Om haar heen voert een bezweet danskoor een emotionele dans uit. Op deze manier weet regisseur Laura Hermanides de binnenwereld van Imaani invoelbaar te maken. Bovendien kan de film door de combinatie van een onrustige soundtrack en moderne dans verkrachting op een integere manier tonen.

Ook in La última ascensión komt bijna geen dialoog voor. In de nasleep van het verlies van zijn broer, die omgekomen is op zee, bouwt een visser een band op met een inheemse geest. Via beweging en dans toont de film het proces van rouw en uiteindelijk verwerking. In La última ascensión staat de zee voor de levenskracht, een entiteit die kan geven en nemen. De magisch-realistische film bouwt op in intensiteit zoals een golf die alsmaar groter wordt totdat hij uiteindelijk op de klippen breekt.

Inlevingsvermogen
In Flow of Words maakt ook een moeilijk thema bespreekbaar. Anders dan Anahit en La última ascensión doet de film dat juist aan de hand van woorden en met minimale beelden. “Ik moet beheerst klinken”, deelt een voice-over aan het begin van de film mee. De stem is een composiet van tolken van het Joegoslavië-tribunaal. Een vertaler is als een vaas, zegt een tolk. Een vaas dient alleen om iets anders te dragen. “Ik ben een veredelde telefoon”, omschrijft een andere tolk haar beroep. Ze moeten de emoties van de getuigen overbrengen, zonder daarmee te suggereren dat ze er persoonlijk door geraakt worden. Het is onmenselijk om dat van iemand te vragen, leren we al snel. In Flow of Words kiest voor een bijzondere benadering van onbeschrijfelijke tragedies: zonder de oorlogsmisdaden te laten zien of überhaupt met zijn directe slachtoffers te spreken, weet de film het leed toonbaar te maken.

Het programma maakt duidelijk hoe film een bepaald gevoel kan creëren aan de hand van kleur, geluid, camerabewegingen en montage. De kille, klinische en blauwtonige documentaire In Flow of Words is in alle opzichten tegengesteld aan de bruisende, rappe jeugdfilm Revelinho, over stoere jongens met een klein hartje. Verteld vanuit het perspectief van het kind, weet de film de belevingswereld van zijn jonge hoofdpersonen invoelbaar te maken. Kinderen denken vaak dat ze groter zijn dan ze zijn. Dat ze alles begrijpen, maar ook dat ze alles kunnen. Zoals hun ruziënde ouders weer bij elkaar brengen door simpelweg een liedje te zingen. Revelinho is een ode aan deze naïeve kijk op de wereld.

Het kamp laat zien hoe het is om de enige vrouw te zijn in een groep mannen. In de film, gebaseerd op het gelijknamige korte verhaal van Maartje Wortel, gaat de dertigjarige Robin op houthakkerskamp. Als ze op kamp verschijnt – rugzak op, tent bij zich – staren de andere deelnemers haar beduusd aan. Ze is vast op het verkeerde adres. Wat heeft een ‘meisje’ immers te zoeken bij een heus houthakkerskamp? Ze hebben wel een Robin op de lijst staan, maar ze gingen ervan uit dat dat een man was. Toch kunnen ze haar deelname niet weigeren. De vijandigheid van haar kampgenoten, gecombineerd met het norse stilzwijgen van Robin zelf, borrelen lange tijd onder het oppervlak.

It’s Nice in Here zet twee contrasterende versies van een moord op een ongewapende zwarte tiener tegenover elkaar: die van de jonge politieagent die hem doodschoot en die van het meisje dat erbij stond. Dit fragmentarisch portret van de moord maakt niet alleen de verschrikking van politiegeweld duidelijk, maar laat ook zien hoe het zo ver heeft kunnen komen. Vooral de twee tegengestelde scènes van de moord overtuigen, omdat ze geluid, kleur en licht inzetten om de verschillende perspectieven invoelbaar te maken. Zo laat It’s Nice in Here zien hoeveel cinema met beeld en geluid kan overbrengen.

De dag van de korte film | 21 december 2022 | In 24 filmtheaters door het hele land en op streamingdienst Picl.